આટલું તો આપણે કરવું જ પડશે!

આપણે નદી સાંકડી કરી છે અને રસ્તા પહોળા કર્યા છે, આપણે કુદરતી કરતાં કૃત્રિમ સગવડો વધુ ઈચ્છીએ છીએ. પૂર, ભૂસ્ખલન, આ બધું શાને કારણે થયું એ આપણે જાણીએ છીએ અને એના ઉપાયોથી પણ આપણે બેખબર નથી. સમસ્યા એ છે કે આપણી આંખ ઊઘડતી નથી.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

હે કુદરત, તને પત્ર લખતાં હાથ ધ્રૂજે છે, કારણ કે તેં બનાવેલી દુનિયાની અમે જે પથારી ફેરવી છે એનો રેલો અમારી પથારી નીચે આવવા લાગ્યો છે, પણ અમારી કુંભકર્ણી ઊંઘ ઊડવાની નથી. કોઈક વાર કોઈક બળાપો કાઢે છે, હિંદી કવિ શિશિર મધુકરની જેમ..

नदियों के बहाव को रोका और उन पर बाँध बना डाले, जगह जगह बहती धाराएँ अब बन के रह गई हैं गंदे नाले, जब धाराएँ सुकड़ गई तो उन सब की धरती कब्जा ली, सीनों पर फ़िर भवन बन गए छोड़ा नहीं कुछ भी खाली, अच्छी वर्षा जब भी होती हैं पानी बाँधो से छोड़ा जाता है, वो ही तो फ़िर धारा के सीनों पर भवनों में घुस जाता हैं, इसे प्राकृतिक आपदा कहकर सब बाढ़ बाढ़ चिल्लाते हैं, मीडिया अफसर नेता मिलकर तब रोटियां खूब पकाते हैं.

આમ તો હિમાલય માટે અમે બહુ ગૌરવ લઈએ છીએ, પણ આ પર્વાધિરાજની ઓથે આવેલાં રાજ્યોમાં જે બની રહ્યું છે એ માટે અમારા સિવાય કોઈ જવાબદાર નથી. બળતું ઘર કૃષ્ણાર્પણ કરવાની પરંપરા અહીં તોડવી પડે એમ છે. જોશીમઠથી માંડી કેદારનાથ સુધી તારી નજર સમક્ષ જે બન્યું છે એ નદીઓમાં આવેલાં પૂરથી પણ વધુ આંખોમાં આંસુ લાવનારી ઘટના છે. જો કે અમારાં આંસુ દૂધના ઉફાળા જેવાં છે. બાકી, આંકડા છે એ તો અમને શું, તનેય હલાવી મૂકે એવા છે. છેલ્લાં લગભગ પચ્ચીસ વર્ષમાં આ દેશનાં ૧૭ રાજ્ય અને ૪૭ જિલ્લામાં ભૂસ્ખલનની ૮૦,૦૦૦ ઘટના બની છે. દેશનો ૧૨ ટકા વિસ્તાર એવો છે જ્યાં ભારે વરસાદ કે પૂર કે ભૂકંપને કારણે ભૂસ્ખલન થાય છે અને વર્ષે અનેક લોકો મૃત્યુ પામે છે. એનું નુકસાન ૪૦૦ અબજ ડૉલર જેટલું થવા જાય છે. આ વર્ષના ચોમાસાની જ વાત કરીએ તો હિમાચલ પ્રદેશમાં ૧૦૦ જેટલા લોકોનાં મૃત્યુ થયાં છે અને પાંચેક હજાર કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થઈ ચૂક્યું છે.

નદીઓ આપણે ત્યાં બહુ છે, પણ એને ખોટી રીતે નાથવાના પ્રયાસ દર વર્ષે વિનાશક મહાપૂર નોતરે છે.