ખેડૂત હોવું એ શું ગુનો છે?

આ સવાલનો જવાબ સીધેસીધો ‘ના' આપી શકાય એમ નથી. જો કે વાસ્તવિકતા એ છે કે ખેતીલાયક જમીન ઓછી થઈ રહી છે, ત્યાં શહેરી શ્રીમંતોનાં વીકએન્ડ હોમ બની રહ્યાં છે, આ કામમાં રસ-કસ રહ્યા નથી અને મૂળ તો ખેતી કરતા યુવાનો સાથે લગ્ન કરીને ગામમાં ઠરીઠામ થવા કોઈ છોકરી તૈયાર થતી નથી. ગામની ગોરીને પણ હવે ગામમાં પરણવું નથી!

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

કોઈ પણ કચ્છી કચ્છ બહાર ગુજરાતના કોઈ પણ ભાગમાં, મુંબઈમાં કે પછી વિદેશમાં રહેતો હોય એ ચોમાસું શરૂ થાય ત્યારે પોતાના વતનમાં, ગામમાં રહેતાં સગાં-સ્નેહી કે પછી દોસ્તને ફોન જરૂર કરે છે અને પૂછે છેઃ વરસાદ પડ્યો કે..? સામેથી જવાબ મળે કે હા, વરસાદ શરૂ થઈ ગયો છે... તો એ કચ્છી તરત પોરસાઈ જાય છે અને પત્ની કે ઘરનાં મહિલા સભ્યને કહે છે: લાપસી મૂકો, આપણા ગામમાં વરસાદ પડ્યો છે!

આ જ વાત સૌરાષ્ટ્ર બહાર વસતા સૌરાષ્ટ્રના ઘણાખરા લોકોને લાગુ પડે છે. એક વરસાદ માણસને ધરતી સાથે કેવો જોડી દે છે?

સૌરાષ્ટ્ર હોય કે કચ્છ, ગામમાં રહેતા મોટા ભાગના પરિવારો ખેતી સાથે જોડાયેલા હોય છે. ભારતને કૃષિપ્રધાન દેશ આજેય ગણવામાં આવે છે, પણ ખેતીની હાલત આજે એવી થઈ ગઈ છે કે ઘણા ખેડૂત અને ખેતમજૂર ખેતી છોડી રહ્યા છે. શા માટે? કારણ એક નહીં, પણ એકથી વધુ છે. એક તો ખેતી બહુ મહેનત માગી લે છે અને એની સામે મળવું જોઈએ એટલું વળતર મળતું નથી. પાકના ભાવ પૂરા મળે જ એની કોઈ ગૅરન્ટી નથી. સરકાર દ્વારા ખેડૂતની આવક બમણી કરી દેવાનું વચન અપાયું છે એ એક વાત છે અને જમીન પરની હકીકત સાવ જુદી છે.

અને આવક ઓછી થાય છે ને ખેતી હવે કોઈ સારો, સારું વળતર આપતો વ્યવસાય નથી એવીય માનસિકતા બનવા લાગી છે. એમાંથી આર્થિક જ નહીં, પણ સામાજિક સમસ્યા ઊભી થઈ છે. ગામડાંમાં રહી ખેતી કરનારા યુવાનોનાં લગ્ન જલદી થતાં નથી. ઉંમર વધવા લાગે છે અને કેટલાક કિસ્સામાં તો એવું બને છે કે લગ્નની ઉંમર પણ વીતી જાય છે એટલે પરણીને થાળે પડવાની આશા જ એ યુવાન છોડી દે છે.