ભવિષ્યનું નાણું અને નાણાંનું ભવિષ્ય

ફાઇનાન્સ જગતમાં ખાનગી ક્ષેત્રનાં લોકો દ્વારા આવી રહેલાં પરિવર્તનો સાથે તાલ મિલાવવા માટે પણ સરકારોએ ડિજિટલ દરિયામાં પોતાનું નવું વહાણ ઉતારવું જરૂરી થઈ પડે

- સ્પર્શ હાર્દિક

વિશ્વમાં પહેલુંવહેલું કાગજી નાળું છાપનારી અને હાલમાં કાર્યરત હોય એવી સૌથી જૂની સેન્ટ્રલ બેંકોમાં જેની ગણના થાય છે એ સ્વિડનની સેન્ટ્રલ બેંકમાં ઉચ્ચ પદે બિરાજતી અર્થશાસ્ત્રી નામે સેસેલિયા કિંગ્સલે ભાવિ ભાખતી હોય એમ ૨૦૧૮માં ઉવાચે છે, ‘હાલનો રુખ જોતાં અનુમાન લગાવીએ તો ૨૦૩૦ સુધીમાં સ્વિડિશ સેન્ટ્રલ બેંક પાસે એની છેલ્લી ચલણી નોટ પાછી આવી જશે.’ ત્યાં સતત ઘટી રહેલા કાગળ સ્વરૂપનાં નાણાંનો વપરાશ એમને આવું કહેવા પ્રેરે છે, જે વિશ્વવ્યાપી ટ્રેન્ડ છે અને જેના સાક્ષી અહીં ભારતમાં આપણે પણ બન્યા જ છીએ. અહીં જેની લાંબા સમયથી રાહ જોવાઈ રહેલી એ ડિજિટલ સ્વરૂપના રૂપિયાને વ્યાવહારિક રીતે કામમાં લેવાનું પહેલું પ્રાયોગિક પગલું સરકાર દ્વારા વિવિધ બેન્કોના સહકારથી, હોલસેલ વૅમેન્ટ સિસ્ટમ માટે એક મહિના પહેલાં અને રિટેલ પૅમેન્ટ સિસ્ટમ માટે ગણતરીનાં શહેરો પૂરતું પહેલી ડિસેમ્બરે ભરાઈ ચૂક્યું છે.

વિશ્વમાં જ્યારે કોઈ મજબૂત નિયંત્રણ હેઠળ ના ચાલતી ક્રિપ્ટૉકરન્સીનું ચલણ વધતું દેખાય ત્યારે દાયકાઓથી અર્થતંત્રની નસોમાં દોડતા, પરંપરાગત સરકારી નાણાચિઠ્ઠીઓ સ્વરૂપમાં જીવતા પૈસાને પોતાના ‘ચલણ’ સામે ખતરો ઊભો થયેલો દેખાઈ જાય. ચલણના ઘણા અર્થોમાંથી અમુક અર્થ થાય - વગ, અંકુશ, વર્ચસ, અમલ કે સત્તા. એટલે કોઈ પણ દેશની સરકાર એવું જ ઇચ્છે કે ચલણમાં હોય એ પૈસા પોતાના હોય, પોતાના અંકુશમાં રહે અને અર્થતંત્ર, પ્રજાતંત્ર વગેરે પર એમનું એકંદરે નિયંત્રણ જળવાઈ રહે. વધારામાં, ફાઇનાન્સ જગતમાં ખાનગી ક્ષેત્રનાં લોકો દ્વારા આવી રહેલાં પરિવર્તનો સાથે તાલ મિલાવવા માટે પણ સરકા૨ોએ ડિજિટલ દરિયામાં પોતાનું નવું વહાણ ઉતારવું જરૂરી થઈ પડે. વિશ્વની મહત્તમ કરન્સીઓ ડૉલરના પડછાયામાં જીવતી હોય છે કે એનાથી દબાયેલી હોય છે. અમેરિકા કે એની સાથે જેમના હિતો સઘન રીતે જોડાયેલા છે એવા દેશો સિવાયના દેશો પણ ડૉલરના આધિપત્યને પડકારી શકે એવા કોઈ નવા ફૉર્મેટના પૈસાને પોતાના લાભ માટે વાપરવા ઉત્સુક હોય એ સમજી શકાય.