ૠતુનાં કુસુમાકર

ફારસી શબ્દમાં બહાર એટલે ખીલવું. સામાન્યતઃ ઉત્તર ભારતની સંસ્કૃતિમાં બે વખત બહારને વધાવવામાં આવે છે. એક છે બસંત બહાર અને બીજી બરખા બહાર

- રુચિર પંડ્યા

વસંત એ લખવાની નહીં, અનુભવવાની ઋતુ છે. પ્રકૃતિ છુટ્ટા હાથે જેની લ્હાણ કરે છે એમાંની એક લૂંટી લેવા જેવી ઋતુ છે વસંત. આમ તો પ્રકૃતિનું એક પણ સર્જન કે તેનો એક પણ ક્રમ અહેતુક નથી, પરંતુ એમ છતાંય, ઘણા પ્રકૃતિક્રમો પૃથ્વીને ટકાવનાર, રસપ્રચૂર બનાવનાર, જીવનની સાર્થકતા વધારનાર હોય છે. સત્ત્વશીલા સરસ્વતીનું પ્રાકટ્ય એ વસંતનું નિમિત્ત બને એવું ભારતીય પુરાણો કહે છે. બિલકુલ માની લેવાનું મન થાય કે જે ઋતુમાં કોકિલ સરખું પંખી પણ પંચમ બોલ બોલે, જે ઋતુમાં કવિઓ, સર્જકો, વિદ્વાનો સાહિત્યસર્જનમાં વિશેષ પ્રવૃત્ત થાય કે પ્રેરિત થાય એ ઋતુ વસંત સિવાય બીજી ન હોઈ શકે. વાણી, વીણા અને વાયરાની ઋતુ એટલે વસંત. મા શારદાને વસંત પંચમીના અવસરે વંદના કરતાં કહેવાયું છે..

ન सरस्वतीं च तां नौमि वागधिष्ठातृदेवताम् ।

देवत्वं प्रतिपद्यन्ते यदनुग्रहतो जनाः॥ 

વાણીની અધિષ્ઠાત્રી દેવી સરસ્વતીને પ્રણામ કે જેની કૃપા થકી મનુષ્ય પણ દેવતા બને છે. સંસ્કૃત શબ્દમાં કુસુમાકર શબ્દ વસંત ઋતુ માટેનો પ્રચલિત શબ્દ છે. ફારસી શબ્દમાં બહાર એટલે ખીલવું. સામાન્યતઃ ઉત્તર ભારતની સંસ્કૃતિમાં બે વખત બહારને વધાવવામાં આવે છે. એક છે બસંત બહાર અને બીજી બરખા બહાર. બંને બહાર નવસર્જન લાવે છે. પ્રકૃતિની અલ્લડતા અને એનું અલગ સ્વરૂપ બંને બહારમાં જોવા મળે છે, એટલે વસંત એક માદક અને નમણો ઋતુક્રમ બને છે.