પંઢરપુરની અષાઢી પદયાત્રા તુકારામ-જ્ઞાનેશ્વરની પાલખી

૧૦ જૂનના રોજ દેહુથી તુકારામ પાલખી અને ૧૧ જૂનના રોજ આળન્દીથી સંત જ્ઞાનેશ્વર પાલખીનું પ્રસ્થાન થયું. સંત તુકારામ મહારાજ વારકરી સંપ્રદાયના હતા સંત જ્ઞાનેશ્વરનો રથ ખેંચવા માટે દર વર્ષે નવું બળદગાડું આપવામાં આવે છે. સાથે ઘોડો પણ હોય છે. આ અશ્વ પર બેસીને જ્ઞાનેશ્વર મહારાજ કીર્તન કરે છે

- લતિકા સુમન

પંઢરપુર તીર્થક્ષેત્ર સમગ્ર મહારાષ્ટ્રનું મહત્ત્વનું તીર્થસ્થાન છે. અહીં ઈંટ પર ઊભા રહેલા વિઠ્ઠ રખુમાઈની મૂર્તિ ભક્તોને મોહિત કરે છે. ભીમા નદીના કિનારે વસેલા આ મંદિરમાં લાખો લોકોની ભીડ રહે છે. ચંદ્રકોર આકારની આ નદીને ચંદ્રભાગા પણ કહેવામાં આવે છે. નદીમાં સ્નાન કરનારા શિક્ષિત-અશિક્ષિત ભાવિક લાંબી કતારમાં શ્રદ્ધાપૂર્વક કલાકો સુધી ભૂખ્યા-તરસ્યા માઉલીનાં દર્શનની આશ લગાવીને કલાકો સુધી ઊભા રહે છે. પાંડુરંગને સહુ માઉલી કહીને બોલાવે છે. માઉલીનો અર્થ મા થાય છે. તેના દરેક ભક્તને માઉલીનાં દર્શનની આશ રહે છે. સમગ્ર જગતમાં ભક્તિનો મહાસાગર પંઢરપુરમાં જોવા મળે છે, જ્યાં અખંડ ભક્તિમાં તલ્લીન માઉલીનો ભક્ત કેટલાય માઈલો ચાલીને અષાઢ મહિનામાં પંઢરપુરની વારી (યાત્રાસંઘ) કરે છે. વર્ષમાં થનારી ચાર મુખ્ય વારીમાં અષાઢી વારીનું વિશેષ મહત્ત્વ છે.

અષાઢ સુદ એકાદશીના રોજ સંતોની પાલખી પોતાપોતાના ગામથી પંઢરપુર માટે પ્રસ્થાન કરે છે. તો કારતક સુદ એકાદશીના રોજ બધી પાલખી પંઢરપુરથી પોતપોતાના ગામ પાછી જાય છે. ચૈત્ર અને માગશર મહિનામાં પણ વારી થાય છે, પણ અષાઢી વારી ઉત્સાહ સાથે ઊજવવામાં આવે છે. પાંડુરંગને વિષ્ણુનો અવતાર સમજનારા યાત્રાળુ માને છે કે, વિષ્ણુદેવ ચાતુર્માસમાં યોગનિદ્રામાં ચાલ્યા જાય છે. તેથી તેઓ અષાઢ મહિનામાં તેમને ગળે મળીને કારતક માસમાં ફરીથી આલિંગન આપવા આવે છે. આ ચાર મહિનાની વચ્ચે ચાતુર્માસમાં પણ તેઓ માઉલીનાં ભજન-કીર્તન, ઉપવાસ, જ્ઞાનેશ્વરી પઠન જેવા ઘણા ધાર્મિક ગ્રંથોનું પોતાના ઘરમાં અથવા સમૂહમાં વાંચન કરીને ઈશ્વરની ભક્તિમાં તલ્લીન રહે છે. ભક્તિના અનેક માર્ગ છે, પણ યાત્રાળુ મંજીરા-મૃદંગના ગજરમાં પ્રવચન-કીર્તન કરતાં કરતાં ઈશ્વર પ્રત્યે પોતાનો પ્રેમ વ્યક્ત કરતા રહે છે. તેથી વારીમાં જુદી-જુદી જગ્યાએ ભજન-કીર્તનનું આયોજન કરવામાં આવે છે.