શાહીના ખડિયાની અનોખી સૌંદર્યસૃષ્ટિ

સર્જનથી મોટું કોઈ સુખ હોતું નથી, પરંતુ સૃષ્ટિમાં એવા ભાવકો છે જે કલાકૃતિઓના આ મૂલ્યને સમજે છે અને તેનું જતન કરે છે. તેમના આ ભગીરથ કાર્યથી આ કલા આપણા સુધી પહોંચે છે હાથથી લખાયેલી હજારો પ્રત જ્ઞાનભંડારોમાં સચવાયેલી છે. એ હસ્તપ્રતો જોઈને લેખનકારોની ચોકસાઈ પર આશ્ચર્ય થાય. આજે આપણે કેટલી સરળ રીતે બેકસ્પેસથી લખેલું સુધારી શકીએ છીએ

- પ્રિયંકા જોષી

દરેક મનુષ્યની આંખમાં સૌંદર્યદ્રષ્ટિ રહેલી છે. સૌંદર્ય સૌને ગમે છે. એક દર્શક સૌંદર્યને નિહાળે છે; ભાવક તેનો આવિર્ભાવ કરે છે અને કલાકાર કોઈ પણ ચીજમાં સૌંદર્યનો પ્રાણ પૂરે છે. આપણી આસપાસ એવી અસંખ્ય વસ્તુઓ નજરે પડે છે જેણે તેની ઉપયોગિતાને અતિક્રમીને આપણા ચિત્તમાં ખાસ સ્થાન બનાવ્યું હોય છે. તે તેની વસ્તુતઃ મર્યાદા ઓળંગી જાય છે. તે તેના સૌંદર્યથી આપણને આકર્ષક લાગે છે, પ્રિયકર લાગે છે. એક સામાન્ય ચીજ આ રીતે કલાકૃતિ બની જાય છે. ભારતીય કલા જનજીવન સાથે વણાયેલી કલા છે. કલાકાર અલગારી હોય છે. તેમના માટે સર્જનથી મોટું કોઈ સુખ હોતું નથી, પરંતુ આ સૃષ્ટિમાં એવા ભાવકો છે જે કલાકૃ તિઓના આ મૂલ્યને સમજે છે અને તેનું જતન કરે છે. તેમના આ ભગીરથ કાર્યથી આ કલા આપણા સુધી પહોંચે છે.

શ્રી નિસર્ગ આહીર એક ઉત્તમ ભાવક તો છે જ, ઉપરાંત તેઓ પોતે પણ કવિ, લેખક અને ચિત્રકાર છે. તેઓ ભારતીય સંસ્કૃતિના અભ્યાસી છે. એમણે ભારતીય કલા અને સંસ્કૃતિ વિષયક કલાકૃતિઓનો આગવો સંગ્રહ કર્યો છે. તેથી વાત અદકેરી બની જાય છે. કૅલિગ્રાફીના જાણકાર હોવાથી નિસર્ગભાઈને આપણી પુરાતન લેખન પદ્ધતિ અને સામગ્રી વિશે જિજ્ઞાસા જાગી. આ કુતૂહલથી પ્રેરાઈને તેમણે ધાતુના ખડિયાનો સંગ્રહ કરવાનું શરૂ કર્યું. ભારતના જુદા-જુદા વિસ્તારોમાંથી ધાતુના જૂના ખડિયા એકત્ર કર્યા. તેમના આ સંગ્રહમાં ગજબ વૈવિધ્ય છે. દરેક ખડિયાનો આકાર, કદ, ઘાટ, સુશોભન વગેરે ભિન્ન છે. આ પ્રકારના ત્રણસો જેટલા ખડિયા તેમણે એકત્રિત કર્યા છે. મોટા ભાગે પિત્તળના ખડિયા, ઉપરાંત તાંબા, કાંસા, જર્મન સિલ્વર અને લોખંડના ખડિયા પણ ખરા. ત્રણસો વર્ષથી લઈને વીસ વર્ષ જૂના ખડિયાનો અદ્ભૂત સંગ્રહ એમની પાસે છે. આ સંગ્રહ જોઈને આશ્ચર્ય થાય કે લખવા માટે માત્ર શાહી ભરવાની હોય એ ખડિયામાં આટલી બધી સૌંદર્યસભર વિવિધતા! 

આજથી દોઢસો વર્ષ પૂર્વે લેખન બ્રાહ્મણો, વિદ્વાનો વેપારીઓ કે ધંધાદારી લહિયાઓ પૂરતું મર્યાદિત હતું. નિસર્ગ આહીર જણાવે છે કે કૅલિગ્રાફી માટે લિપિકાર-લહિયાનું કાર્ય કરનાર એક વિશિષ્ટ વર્ગ હતો. વારસાગત કે ગુરુ-શિષ્ય પરંપરા દ્વારા લેખનની શૈલી, અલંકરણ, ચિત્રાંકન, શાહી બનાવવાની રીત વગેરેનો પ્રસાર થતો. મુખ્યત્વે આ વર્ગમાં બ્રાહ્મણ, નાગર, કાયસ્થ, ભોજક, નાયક વગેરે જાતિનો સમાવેશ થતો.