સ્ત્રીની રૂપસજ્જામાં જેનું શીર્ષ સ્થાન છે તેવા ભાલ પર શોભતાં ચાંદલાને કવિઓએ ભાનુ એટલે કે સૂર્યની માની ઉપમા આપી છે. બિંદુને સૃષ્ટિનું ઉદ્ગમ માનવામાં આવે છે. તેથી જ તે શુભત્વ અને મંગલ પ્રારંભનું પ્રતીક છે. તેને ધારણ કરનારના ચહેરા પર દિવ્યતા પથરાયેલી દેખાય છે. પુરાતન કાળથી સ્ત્રીઓને અત્યંત પ્રિય એવી બિંદીઓના સુશોભન અને સામગ્રીમાં અનેક કલાકીય વૈવિધ્ય જોવા મળ્યું છે પણ શું આ કલા હસ્તકલાનું વ્યાપક રૂપ લઈ શકે? સ્ત્રીઓએ હસ્તગત તેવી આ કલાને તેણે સેંકડો વર્ષ પહેલાં હસ્તકલાના રૂપમાં મૂકી, જે ‘ટીકુલી આર્ટ’ તરીકે આજે પણ જાણીતી છે.
બિહારની રાજધાની પટનાથી લગભગ દસેક કિ.મી. પૂર્વ તરફ આવેલ જૂના વિસ્તારને ‘પટના સાહિબ' કહે છે, કારણ કે શીખોના દસમા ગુરુ, શ્રી ગુરુ ગોવિંદસિંહજીનો અહીં જન્મ થયો હતો. આ વિસ્તારની એક અન્ય ખાસિયત એ પણ છે કે લગભગ ૮૦૦ વર્ષ પહેલાં હસ્તકલા ‘ટીકુલી આર્ટ’નો જન્મ પણ અહીં થયો હતો.
બિહારની સ્થાનિક ભાષાના ‘ટીકુલી’ શબ્દનો ગુજરાતી અર્થ ‘ટીલડી’ કે માથા પરની બિંદી. મૌર્યકાળમાં આ કલા ખૂબ વિકસી હતી. આ આઠસો વર્ષના સમયખંડોની સફર દરમિયાન આ કલાનાં સ્વરૂપોમાં અનેક બદલાવ આવ્યા છે. ખાસ કરીને ઉપયોગમાં લેવાતી સામગ્રીમાં આવેલા ફેરફારો નોંધનીય છે.
શરૂઆતના તબક્કામાં ‘ટીકુલી’ બનાવવા માટે પીગળેલા કાચની શીટ્સનો ઉપયોગ થતો હતો. કાચની શીટમાંથી વિવિધ કદના ગોળાકાર ટુકડાઓ કાપવામાં આવતાં. કાચનું આ કામ મુસ્લિમ પુરુષ કારીગરો કરતાં. ત્યાર બાદ કાચના એ ગોળ ટુકડા પર હિન્દુ પુરુષ કલાકારો સોના-ચાંદીનું વરખ લગાડતાં. તૈયાર થયેલી એ સોનેરી ટીકુલીઓ મહિલાઓના હાથમાં જતી. ત્યાર બાદ વાંસના તીક્ષ્ણ ઓજા૨ વડે ટીકુલી પર અવનવી ભાત પાડીને તેમાં રંગો પુરાવાનું કામ થતું. આ માટે તે સમયમાં કુદરતી રંગો અને ગુંદરનો ઉપયોગ થતો હતો, પરંતુ સમય જતાં સોનાની વધતી જતી કિંમતને કારણે તેના પર વરખના બદલે અન્ય રંગોનો ઉપયોગ થવા લાગ્યો.
Denne historien er fra Abhiyaan Magazine 024/02/2024-utgaven av ABHIYAAN.
Start din 7-dagers gratis prøveperiode på Magzter GOLD for å få tilgang til tusenvis av utvalgte premiumhistorier og 9000+ magasiner og aviser.
Allerede abonnent ? Logg på
Denne historien er fra Abhiyaan Magazine 024/02/2024-utgaven av ABHIYAAN.
Start din 7-dagers gratis prøveperiode på Magzter GOLD for å få tilgang til tusenvis av utvalgte premiumhistorier og 9000+ magasiner og aviser.
Allerede abonnent? Logg på
રાજકાજ
વિદેશની ધરતી પર રાહુલ ગાંધીનાં બેજવાબદાર વિધાનો
હરિયાણામાં કોંગ્રેસ અને ‘આપ’નું ગઠબંધન થયું નહીં
રસપ્રદ વાત એ છે કે બંને પક્ષોના જોડાણના આગ્રહી રાહુલ ગાંધી અત્યારે વિદેશ પ્રવાસે છે. એ સ્થિતિમાં આમ આદમી પાર્ટીએ હરિયાણામાં ધરાર એકલે હાથે ચૂંટણી લડવી પડશે
આશીર્વાદ જેમ મળેલા અવાજને ઘોંઘાટ બનાવીશું કે નાદ?
'The Noise of Time’માં લેખક જુલિયન બર્ન્સ લખે કે, ‘સમયના ઘોઘાટનો સામનો શેનાથી કરી શકાય? માત્ર આપણા આંતરિક સંગીત વડે.’ પણ આપણા આંતરિક સંગીતને સ્વરબદ્ધ કરવાની શરૂઆત આપણા શ્વાસના અવાજને સાંભળવાથી થાય?
વિઝા વિમર્શ, ડો.સુધીર શાહ
યુએસએ વિઝા વિન્ડો (૪)
હરીશ રઘુવંશી ‘તુમ કો ના ભૂલ પાયેંગે’
ફિલ્મોના દરેક વિષયો પર ઝીણવટપૂર્વક સંશોધન કરી અત્યંત વિશ્વસનીય અને કડાકૂટવાળું કામ કરનાર હરીશ રઘુવંશી પાસે જે માહિતી હતી, એવી માહિતી નેશનલ આર્ચિવ ઑફ ઇન્ડિયા પાસે પણ નથી.
ફેમિલી ઝોન નવી ક્ષિતિજ,
આહારવિજ્ઞાન સાથે જોડાયેલું પ્રોફેશન - ડાયેટિશિયન
નાયકોના નાયક એવા વિનાયક ભારતીય સમાજવ્યવસ્થાનું પ્રાચીન પ્રતીક છે
ગણેશજીની જે દેહાકૃતિ છે, એમનું જે ડિવાઇનફોર્મ છે, એ આપણા લોકસમુદાયને એટલું હૃદયસ્થ છે કે ગણેશજીના સ્વરૂપને લઈને જેટલી કલાત્મકતા થાય છે, એટલી કલાત્મકતા કદાચ બીજી કોઈ ભારતીય આકૃતિને લઈને નથી થતી.
ચાલો, ફરી શેરીઓમાં રમીએ
આજે બાળકો મોબાઇલમાં ગૂંથાયેલાં જોવા મળે છે. મોબાઇલ ગેમ પાછળ બાળકો, કિશોરો પોતાનો સમય વ્યતીત કરીને આરોગ્યને પણ હાનિ પહોંચાડે છે. મોબાઇલ અને ટીવીના યુગની પહેલાંનાં બાળકો મેદાની રમતો ખૂબ રમતાં, અત્યારે જાણે દેશી શેરી રમતો તદ્દન ભુલાઈ ગઈ છે. જે રમતોથી શારીરિકની સાથે-સાથે માનસિક શક્તિનો પણ વિકાસ થતો હતો, તેને પુનર્જીવિત કરવાની જરૂર છે.
આ મેઘરાજાની મહેર કે કહેર?
સામાન્ય રીતે શ્રાવણ માસમાં સરવરિયો વરસાદ થતો હોય છે, એમાં પણ જો મઘા નક્ષત્ર હોય તો વરસાદના એંધાણ નહીં બરાબર હોય છે. કુદરતની આ ચાલ ચાલુ સિઝનમાં બદલાઈ ગઈ છે. સમગ્ર ગુજરાતમાં સાર્વત્રિક મેઘ મહેર નહીં, પરંતુ કહેર વરસી રહ્યો છે.
પ્રવાસન.
મોતી ડુંગરી ગણેશ મંદિર : જયપુર