મહિલા દિન વિશેષ

બે વેંતનો ઘૂંઘટ નક્કી નહીં કરે સંસ્કાર

- પ્રિયંકા જોસી

‘સંસ્કારી સ્ત્રી’ – આ શબ્દ સાથે જ આપણા ચિત્તમાં પગથી માથા સુધી ઢંકાયેલી સ્ત્રીનું ચિત્ર ઊપજે છે. સમાજ ચાહે ગમે તેટલી ભૌતિક પ્રગતિ કરી ચૂક્યો હોય છતાં આજે પણ સ્ત્રીના સંસ્કારોનું માપ તેણે પહેરેલાં વસ્ત્રોની લંબાઈ પરથી નક્કી થાય છે. માનવીય ગુણોને સંસ્કાર માનવાને બદલે કુપ્રથાઓ ના આંધળા અનુસરણને સંસ્કારનો દરજ્જો આપવામાં આવે ત્યારે જાગૃત સમાજમાં તેનો વિરોધ થાય છે અને થતો રહેશે. વળી, આ કથિત સંસ્કારો સ્ત્રીઓ માટે નિશ્ચિત કરવામાં આવેલ નિયમોને આધીન છે. આપણી પરંપરાની આણ દઈને તેના માથે આ રસમ-રિવાજનો ભાર નાખવામાં આવે છે, એ ભારથી ઝૂકેલી સ્ત્રીને નમ્ર અને સંસ્કારી હોવાનું બિરુદ આપવામાં આવે છે. આ ખોટનો સોદો સ્ત્રીઓ સેંકડો વર્ષોથી કરતી આવી છે. પિતૃસત્તાક પ્રથાનાં મૂળ સમાજમાં એટલી હદે વિકસી ગયા છે કે સ્ત્રીઓ સુદ્ધાં પોતાના પર લાદવામાં આવેલ પ્રતિબંધો અને પ્રથાઓનું પાલન કરવામાં ગર્વ અનુભવે છે. આ પ્રથાઓના અનુસરણને વડીલોના આદર અને સ્ત્રીના આભિજાત્ય સાથે સાંકળવામાં આવે છે, પરંતુ શું બે વેંતનો ઘૂંઘટ સ્ત્રીની સંસ્કારિતા નક્કી કરવા માટે યોગ્ય માપદંડ છે? સદીઓથી આપણી સંસ્કૃતિ અને પરંપરાના વહન તરીકે અપનાવેલા આ કુરિવાજનું સત્ય જાણવા માટે આપણે આપણી જ સંસ્કૃતિના મૂળ સુધી જવું પડશે.

સનાતન ધર્મના લેખિત પ્રમાણ સમા આપણાં પ્રાચીન ગ્રંથો અને સાહિત્યનો અભ્યાસ કરતા જાણવા મળે છે કે વૈદિક કાળમાં એટલે કે ઈ.સ. પૂર્વે ૧૫૦૦થી ૧૦૦૦ દરમિયાન સમાજમાં સ્ત્રીઓનો દરજ્જો પુરુષોથી જરા પણ ઊતરતો ન હતો. દક્ષિણ ભારતમાં પણ મહિલાઓનો સન્માનજનક ઇતિહાસ મળે છે. તેમને ઘર અને પરિવાર તેમ જ જાહેર કાર્યો માટે પણ તૈયાર કરવામાં આવતી હતી. તમામ પ્રકારની સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓમાં તેમની સહભાગિતા રહેતી હતી.