શ્રદ્ધા

રામનવમીના દિવસે રામલલ્લાને સૂર્ય-તિલકનું વિજ્ઞાન

- ધનંજય રાવલ

અયોધ્યામાં આકાર પામેલા રામમંદિરમાં સૌ પ્રથમ રામનવમીના દિવસે રામલલ્લાના ભાલ પર સૂર્ય-તિલક થવાનું છે. આ સૂર્ય-તિલક કઈ રીતે થવાનું છે, તે જાણવાની ઇચ્છા આજકાલ લોકોને તીવ્ર બનતી જાય છે. આમાં વિજ્ઞાનનો રોલ કેટલો છે, ટૅક્નોલૉજીનો રોલ કેટલો છે તે જાણવાનો પ્રયત્ન કરીશું.

ભારતનાં પ્રાચીન મંદિરો એટલે એ જમાનાના સાયન્સ સેન્ટર. વિજ્ઞાનના કોન્સેપ્ટનો વ્યવહારિક ઉપયોગ કઈ રીતે કરવો તે મંદિરોમાં સ્થાપિત કરેલાં જાતજાતનાં સાધનો તેમ જ વિજ્ઞાનના સિદ્ધાંતનો ઉપયોગ કરીને ચમત્કાર પણ બતાવવામાં આવતા હતા. તે વખતે સાયન્સ સેન્ટર અલગથી ન હતાં, તેથી જે વ્યક્તિઓ મંદિરમાં આવે ત્યારે વિજ્ઞાનના સિદ્ધાંતની સમજ પણ મેળવે અને તેનો વ્યાવહારિક ઉપયોગ કઈ રીતે કરવો તેની પણ જાણકારી મેળવીને જતા હતા. જો તમે ભારતનાં પ્રાચીન મંદિરોનો ઝીણવટપૂર્વક અભ્યાસ કરો તો તેમાં તમને ઘણું બધું વિજ્ઞાન જોવા મળે છે. જે મારી અગાઉની ઘણી બધી પોસ્ટમાં વિસ્તૃત રીતે સમજાવેલું છે. માત્ર વિજ્ઞાન નહીં, સંસ્કાર, સમજ, કલા સંસ્કૃતિ, ભાષા, જ્ઞાન, વિદ્યા, એ જમાનાના  એટલે કે ઋષિમુનિઓ સાથેની ચર્ચા જેવી ઘણી બધી બાબતો એક જ જગ્યાએ એટલે કે મંદિરમાંમળી રહેતી.

મારા ધારવા પ્રમાણે વિજ્ઞાનનાં જુદાંજુદાં ક્ષેત્રની સમજ આપવા માટેના મોડલ આ બધાં મંદિરોમાં રાખેલાં જ હશે, પરંતુ હજારો વર્ષ પછી માત્ર પથ્થરની બનેલી વસ્તુઓ જ સચવાઈ રહેલી હોવાથી અત્યારે આપણને દેખાય છે. બાકીની બધી વસ્તુ નષ્ટ થઈ ગઈ હશે, ચોરાઈ ગઈ હશે, રિસાઇકલ થઈ ગઈ હશે. ઘણા લોકોને આ વાત ગળે ઊતરતી નથી, પરંતુ તેમને જો પૂછવામાં આવે કે તમારો સૌ પ્રથમ મોબાઇલ કર્યો હતો? અથવા અત્યારે ક્યાં છે? તો આ બંનેના જવાબો કદાચ એમની પાસે નહીં હોય. અત્યારે બધાં મંદિરો જોવામાં આવે તો સૌથી વધારે કાર્યરત વિજ્ઞાનનાં મોડલો ખગોળશાસ્ત્રને આધારિત જોવા મળશે. ખાસ કરીને સૂર્યમંદિરોમાં આ વાત વિશેષ જોવા મળે છે.