‘અનિકેત' : ગીતાનો શબ્દ અર્થ અને અર્થઘટન

હું એકલો વસું છું માણસના વગરના ઘરમાં, સૂનકાર સાંભળું છું માણસ વગરના ઘરમાં ઘરમાંથી નીકળ્યા તે પાછા ફરી શક્યા નહીં, ઘરવખરી સાચવું છું માણસ વગરના ઘરમાં

માણસ અર્થકારણના સિદ્ધાંતોને ગમે તેટલો તાબે થાય – તેના ફાયદાઓનો અનુકૂળ વિચાર કરે અને લાભના ગણિતમાંથી આનંદ પામવા મથે, પણ જમીનની–મકાનની માયા તેને વ્યાકુળ કર્યા વગર રહેતી નથી. ભગવદ્ગીગીતામાં ‘અનિકેત’ શબ્દ છે. અમુક ચોક્કસ રહેઠાણનો પણ જેને મોહ નથી એવો માણસ. ભગવાન કૃષ્ણની વાણી કોઈ કોઈ વાર ખળભળાવી મૂકે છે. એવું લાગે કે કર્મ, આત્મા, ધર્મ, યોગ, ભક્તિ, જ્ઞાન એ બધાંની વાતો તો બરાબર, પણ ગીતા તો માણસના મનોવિજ્ઞાનનો જ અજોડ જ્ઞાનકોશ લાગે છે.

ગીતામાં ‘અનિકેત’ની વાત સમજીએ પણ જગાના મોહમાંથી છૂટવાનું ભારે મુશ્કેલ છે. માણસ જ્યાં જન્મ્યો હોય છે એ સ્થળથી માંડીને જ્યાં જ્યાં એ થોભ્યો રહ્યો સ્થિર થયો એ બધી જમીનોની માયા એની અંદર જૂના કૂવામાં ફૂટી નીકળેલા વેલાઓની જેમ તેને બાંધવા મથ્યા જ કરે છે, પણ માણસ કોઈ જમીનમાં પગ ખોડી શકતો નથી. કેમ કે ચાલતા માણસનું ભાગ્ય ચાલે છે અને માણસને ચાલ્યા વગર - આગળ વધ્યા વગર ચેન પડતું નથી. નાના કે મોટા રૂપિયાના રથ ઉપર સવાર થયા વિના ચાલતું નથી, પણ અર્થકારણના સિદ્ધાંતો તેને વીંટળાઈ વળે છે.