ભારતમાં વસવા (ફરી) આવી રહ્યા છે ચિત્તા

વન્યપ્રાણીઓમાં વિશિષ્ટ એવા ચિત્તા ભારતનાં જંગલોમાંથી નામશેષ થયાને સિત્તેર કરતાં વધુ વર્ષ વીતી ગયાં. દુનિયાનું સૌથી ઝડપી પ્રાણી ગણાતા ચિત્તા દેશના કોઈ સંગ્રહાલય માટે લાવવામાં આવ્યા હોય તે વાત જુદી છે, પણ હવે આફ્રિકાથી કેટલાક ચિત્તા અહીં લાવી નૈસર્ગિક વાતાવરણમાં એમને વસાવવાની વર્ષો જૂની યોજના પૂર્ણતાના આરે આવીને ઊભી છે. આઝાદીનો અમૃત મહોત્સવ સંપન્ન થશે એ અરસામાં ભારતનાં જંગલમાં ચિત્તાની દોડ જોવા મળી શકશે.

- જ્વલંત છાયા (રાજકોટ)

ચિતે કી ચાલ, બાઝ કી નઝર ઔર બાજીરાવ કી તલવાર પે સંદેહ નહી કરતે.. આ ફિલ્મી સંવાદ હજીય દર્શકોનાં મનમાં રમે છે. થોડા વખત પહેલાં આવતી એક ઠંડા પીણાની જાહેરાતમાં પણ એવું બોલાતુંઃ ક્યોં કી ચિતા ભી પીતા હૈ..

ચિત્તો એટલે દુનિયાનું સૌથી ઝડપી પ્રાણી. કલાકના ૧૦૦-૧૧૦ કિલોમીટરની ઝડપે દોડી શકે એટલું ઝડપી. આજે દુનિયાની ફાસ્ટેસ્ટ કારને ૧૦૦ કિલોમીટરની સ્પીડ પકડતાં પાંચથી મેળવી લે છે! એનું પાતળું શરીર અને અતિ ઝડપે દોડતી વખતે સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરતી એની પૂંછ ચિત્તાને એક અલગ ઓળખ આપે છે. આ જ પૂંછડીને કારણે ચિત્તો એની ઝડપ અને દિશા તરત બદલી શકે છે. ચિત્તાને જંગલમાં હરણ કે કાળિયાર (બ્લૅક બક) જેવાં પશુની પાછળ કૂદીને ભાગતો જોવો એ કોઈ પણ વન્યજીવપ્રેમી માટે એક લહાવો છે. શરીર પર અનેરી ભાત પાડતાં ટપકાંને કારણે સંસ્કૃતમાં આ પ્રાણીને ચિત્રક કે ચિત્રકા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે અને એના પરથી નામ આવ્યું ચિત્તા.

આ પ્રાણીનું નામ આવે એટલે મોટા ભાગના લોકો તરત જે ધારી લે છે એ પ્રાણી દીપડો છે. જો કે દીપડા અને ચિત્તામાં ખાસ્સો ફેર છે. નીરખીને જોતાં સામાન્ય વ્યક્તિને પણ એનો ખયાલ આવી જાય. દીપડો તો સૌરાષ્ટ્રમાં ચોટીલા પાસેય હવે આવી ચડે છે. ગીરમાં તો સેંકડોની સંખ્યામાં છે. મુંબઈની ભાગોળે ફેલાયેલા સંજય ગાંધી નૅશનલ પાર્કના જંગલમાંથી દીપડા શહેરી વસતિમાં આવી ચડવાની ઘટના છાશવારે બને છે. હમણાં તો વળી સુરતમાં પણ દીપડાદેવે દર્શન દીધાં છે. દીપડા તો આમ પણ ભારતમાં લગભગ તમામ વનવિસ્તારમાં છે, પરંતુ ચિત્તો આખા ભારતનાં કોઈ જંગલ કે અભયારણ્યમાં નથી. દેશ આઝાદ થયો એ અરસામાં જ ભારત ચિત્તાની વસતિની દૃષ્ટિએ ખાલીખમ થઈ ગયું હતું!

પણ હવે આટલાં વર્ષે ફરી કેટલાક ચિત્તાને અહીં કરી દેટા, તને અહીં વસવાય આથી રહ્યા છે. આવતા થોડા દિવસમાં જ (સંભવતઃ ૧૫ ઓગસ્ટ સુધીમાં) આફ્રિકા ખંડના નામિબિયામાંથી આઠ ચિત્તા ભારત લાવવામાં આવશે. અહીં એમનું ઘર બનવાનું છે મધ્ય પ્રદેશનું પાલપુર-કુનો નૅશનલ પાર્ક.