કેન્સરની સારવારમાં ભારતની અસાધારણ પ્રગતિ

અબજોના અબજો ડૉલર, લાખો વિજ્ઞાનીઓની દાયકાઓની સાધના બાદ કૅન્સર નેસ્તનાબૂદ થયું નથી, પરંતુ અમુક નિદાનો, સારવારો વગેરે ઉપલબ્ધ થયાં છે. કૅન્સર કયા અંગમાં અને કયા સ્ટેજ પર પહોંચ્યું છે તેના પર સારવારની અરસનો આધાર રહે છે

- વિનોદ પંડ્યા

શરીર તંદુરસ્તપણે કામ કરે તે માટે શરીરની અંદરના કોષ (સેલ) તંદુરસ્ત હોય તે ખૂબ જરૂરી છે. કોષનો જન્મ, સંખ્યા, મૃત્યુ પર શરીરના ડીએનએનો કાબૂ હોય છે. જો આ ડીનએનએ વિભાજિત થાય, તેની સંખ્યા વધે તો કોષો પર નિયંત્રણ રહેતું નથી. બેકાબૂ કોષો જ્યારે તેઓએ મરવું જોઈએ ત્યારે મરતા નથી અને કોષો પણ અનેક વખત વધીને શરીરમાં સંખ્યા અથવા ફેલાવો વધારતા રહે છે. પ્રારંભમાં શરીરની બહાર કે અંદર નાનકડી ગાંઠના રૂપમાં તેઓ જમા થાય. તેનો દુખાવો હોતો નથી અને શરીરની અંદર હોય તો તેની હાજરીની ખબર પણ પડતી નથી. શરીરની કોઈ બખોલમાં ટ્યૂમર મોટું થાય તો ઘણી વખત તે ત્રીજા કે ચોથા સ્ટેજમાં પ્રવેશી જાય ત્યારે ખબર પડે. એ વિકૃત કોષો શરીરની મુખ્યધારામાં પ્રવેશીને બીજી, ત્રીજી જગ્યાએ ક્રમશઃ ઘર (ટ્યૂમર) બનાવે. એક હદથી વધી ગયા બાદ તેના પર કિમોથેરપીની સારવારની કોઈ અસર થતી નથી.

બધાં કૅન્સર એક સરખાં હોતાં નથી. તે લાગુ પડવાનાં પેટા કારણો અલગ - અલગ હોય છે, પરંતુ આખરે બધામાં કોઈક ને કોઈક રીતે શરીરના કોષો ખતમ થતાં હોય છે. એકસોથી વધુ પ્રકારનાં કૅન્સર છે. અમુક લોકોના શરીરમાં વારસાગત રીતે અમુક ડીએનએ ઊતરી આવે છે, જેના કારણે એ કુળના લોકોમાં એ પ્રકારના કૅન્સર થવાનું જોખમ વધુ રહે છે. અમેરિકા અને વિકસિત દેશોમાં કૅન્સરનાં સંશોધનો અને ઔષધ નિર્માણ પાછળ અનેક દાયકાઓથી લાખો વિજ્ઞાનીઓએ કામ કર્યું છે અને કરી રહ્યા છે. બેસુમાર નાણાં રોક્યા છે, કારણ કે ગોરી અથવા કોકેસિયન પ્રજામાં કૅન્સરનું પ્રમાણ ખૂબ મોટું છે. હમણાં થોડા મહિના અગાઉ આપણે ‘અભિયાન’માં વાંચી ગયા કે પ્રસિદ્ધ હોલિવૂડ અભિનેત્રી એન્જેલિના જોલીના કુટુંબમાં, સ્તન કૅન્સર ઉપજાવે એવા ડીએનએ છે. એન્જેલિનાને કૅન્સર થવાની શક્યતા ખૂબ ઊંચી હતી. અગમચેતી કાજે એન્જેલિનાએ સર્જરીથી પોતાનાં બંને સ્તન દૂર કરાવી નાખ્યાં છે. જે પ્રોસિજર માસ્ટેક્ટોમી તરીકે ઓળખાય છે. ન રહે બાંસ, ન બજે બાંસુરી. પણ ખૂબ સમૃદ્ધ લોકો આ પ્રકારની તપાસ અને પ્રોસિજરો અગાઉથી કરાવી શકતા હોય છે.

કૅન્સર શરીરમાં ક્યાં થાય છે, શેના કારણે થાય છે તે મુજબ તેને એકસોથી વધુ નામ અપાયાં છે, પરંતુ તે બધાને પાંચ અલગ - અલગ છત્રીઓ (અંબ્રેલા) હેઠળ વર્ગીકૃત કરાય છે. એક, કાર્સિનોમા, બે સારકોમા, ત્રણ મેલેનોમા, ચાર લિમ્ફોમા, પાંચ લ્યુકેમિયા.