દિલ બાગ બાગ કરી દે એવી નગરી બાગેશ્વરના સૌંદર્યને માણવા ચાલો

નદીના વહેણ અને પર્વતોની હૂંફમાં સદીઓથી સતત જીવંત રહેલું આ બાગેશ્વર એક જમાનામાં તિબેટ અને કુમાઉ વચ્ચેનું વ્યસ્ત વેપારી કેન્દ્ર હતું. અહીં ઇન્ડો-તિબેટન સરહદ પર રહેતી ભોટિયા પ્રજા, તિબેટન વસ્તુઓના વિનિમયમાં બાગેશ્વરી બિછાત, જાજમ અને ગાલીચાની અદલાબદલી કરતી પરંતુ ઇન્ડો-ચાઇના વૉર પછી આ વેપારવિનિમય બંધ થયા

- રક્ષા ભટ્ટ

દર ઉનાળે બૃહદ્ હિમાલયના કોઈ અતિ ઠંડા પ્રદેશને અડીને જ ગરવી ગુજરાતમાં પાછા આવવું, એવી નેમ રાખવાની જરૂર નથી. મધ્ય હિમાલયના કેટલાક એવા નયનરમ્ય પ્રદેશો છે જ્યાં ખળખળ વહેતી નદીઓ છે; પર્વતો અને ટેકરીઓથી ઘેરાયેલું રૂપકડું ગામ છે; કહ્યુરી શૈલીનું પ્રાચીન મંદિર છે; હૉમ સ્ટે, ગેસ્ટ હાઉસ-રેસ્ટ હાઉસ, હૉટલ્સ છે અને છે કૅમ્પિંગ અને કમ્ફર્ટ વિથ અ સિનિક વ્યૂ પણ. ઓહો! એક જ સ્થળે આ બધું આવી મળે તો શા માટે દૂરના ડેસ્ટિનેશન્સ પર ખૂબ ખર્ચ કરવો.

સાવ સાચું, એ માટેના અનેક વિકલ્પોમાંનો એક વિકલ્પ છે, ન્યૂ દિલ્હીથી ૪૭૦ કિ.મી. દૂર અને ઉત્તરાખંડની રાજધાની દહેરાદૂનથી ૩૩૨ કિ.મી. દૂર રહેલું બાગેશ્વર. આ બાગેશ્વર દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડમાં આવેલો પ્રદેશ છે. આ ઉત્તરાખંડીય પ્રદેશમાં નદીઓ, હિમખંડો, પર્વતમાળાઓ અને લીલાંછમ ખેતરો તો છે જ, પરંતુ તે ઉપરાંત છે હિન્દુ પુરાણોમાં ઉલ્લેખિત પૌરાણિક મંદિરો પણ કે જેને લીધે બાગેશ્વર માત્ર બાગેશ્વર ગામ નથી, પરંતુ બાગેશ્વરધામ છે.

ઉત્તરાખંડના કુમાઉ પૂર્વીય પ્રદેશમાં સ્થિત આ બાગેશ્વર પશ્ચિમ અને ઉત્તર પશ્ચિમે ચમોલી,પૂર્વ અને ઉત્તર પૂર્વે પિથોરાગઢ અને દક્ષિણે અલ્મોડા જિલ્લાથી સીમાબધ્ધ છે. સાતમી સદીમાં કસુરી શાસકોથી શાસિત બાગેશ્વરનું ઐતિહાસિક નામ તો દાનપુર હતું. તેરમી સદીમાં કહ્યુરી રાજ્યના વિઘટન બાદ આ વિસ્તાર બૈજનાથ કહ્યુરના તાબામાં આવ્યો. એ પછી અહીં નેપાળના ગોરખાઓનાં આક્રમણો પણ થયાં અને કુલ ચોવીસ વર્ષ ગોરખાઓએ અહીં રાજ કર્યું. એ પછી ઓગણીસમી સદીના પ્રથમ બે દાયકામાં વળી ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની પ્રવેશી. એ સમયગાળાની કોઈ સંધિના હિસાબે બાગેશ્વર દાનપુર પરગણાનો એક ભાગ રહ્યું. આ સઘળી પરગણા અને પ્રદેશની વહીવટી આંટીઘૂંટી ૧૯૮૫ સુધી ચાલી અને પછી જઈને દાનપુર પરગણાનો પર્વતોથી ઘેરાયેલો આ સુંદર વિસ્તાર અલગથી બાગેશ્વર જિલ્લા તરીકે ઘોષિત કરાયો.

માત્ર ૩૦૬૮ ફિટની ઊંચાઈ પર સ્થિત આ બાગેશ્વર સરયૂ અને ગોમતી નદીના સંગમ સ્થાન પર સ્થિત છે. તે પૂર્વ-પશ્ચિમે અનુક્રમે ભીલેશ્વર અને નીલેશ્વર પર્વતોથી ઘેરાયેલું છે. તેની ઉત્તરે સૂરજકુંડ પર્વતો છે અને દક્ષિણે અગ્નિકુંડ પર્વતો છે. બાગેશ્વરની આવી ભૌગોલિક સ્થિતિ એવું કહે છે કે બાગેશ્વર તો નદીના કાંઠે અને પર્વતો-ટેકરીઓના ખોળે વસેલું ગામ છે.