ફ્રેન્કનસ્ટાઇન, એ.આઈ. અને ખુદનો વિનાશ નોતરતી મનુષ્યજાતિ

મેરી શેલીએ ફ્રેન્કનસ્ટાઇન નવલકથાના ટાઇટલમાં ધી મૉડર્ન પ્રોમિથિઅસ' શબ્દો શા માટે ઉમેર્યા?  પ્રશિક્ષિત અને ચેતનવંત બન્યા પછી એ.આઈ. ફ્રેન્કનસ્ટાઇનનો રાક્ષસ નહીં બને એની શી ખાતરી? એ.આઈ.ના ચેતનાવાન બનવાની ક્ષણ ભાગ્યશાળી હશે કે દુર્ભાગ્યશાળી?

- સ્પર્શે હાર્દિક

બે સદી પહેલાં લેખિકા મેરી શૈલીએ ગૉથિક નવલકથા ‘ફ્રેન્કનસ્ટાઇન; ઑર, ધી મૉડર્ન પ્રોમિથિઅસ’ સર્જેલી. વિજ્ઞાનકથાની પ્રચલિત વ્યાખ્યાને આધારે ઘણાને મતે સૌથી પહેલી સાયન્સ ફિક્શન નવલકથા ગણાતી આ કૃતિ આજે પણ ક્લાસિક સાહિત્યની યાદીમાં સ્થાન પામે છે. અલગ-અલગ પાત્રોના દૃષ્ટિકોણથી કહેવાતી વાર્તામાં કેન્દ્ર સ્થાને છે વિક્ટર ફ્રેન્કનસ્ટાઇન નામક યુવા વૈજ્ઞાનિક, જે નિર્જીવ વસ્તુમાં પ્રાણ ફૂંકવાનું રહસ્ય સમજવા મથે છે. એ સમયે ગેલ્વેનિઝમ તરીકે જાણીતા પ્રયોગ દ્વારા વૈજ્ઞાનિકો મૃત પ્રાણીના અંગમાં વીજળી પ્રસરાવી તેનાં અંગોમાં જરાક હલનચલન કરાવતા હતા. આથી ત્યારે એવી માન્યતા પ્રચલિત થઈ રહેલી કે વીજળીનો કોઈ રીતે જીવિત સજીવમાં સંચિત પ્રાણ સાથે સંબંધ હોવો જોઈએ. વિક્ટર ફ્રેન્કનસ્ટાઇન પણ આવો પ્રયોગ હાથ ધરવા માટે, સ્મશાન અને કતલખાના જેવી જગ્યાએથી મદડાંઓનાં અંગ અને હાડકાં ભેગાં કરીને એક સમગ્ર શરીર ભેગું કરી, વીજળીના પ્રયોગથી એક મનુષ્યને જીવતો તો કરી દે છે, પણ એના જુગુપ્સાજનક દેખાવથી ડરીને તે નાસી છે. આ નવસર્જિત અનામી જીવ પણ ત્યાંથી ચાલ્યો જાય છે, એક પછી એક દુર્ભાગ્યપૂર્ણ ઘટનાઓ ઘટતી રહે છે અને મનુષ્યો પ્રતિ ઘૃણા એને દુષ્ટ બનવા પ્રેરે છે. પોતાના જનક વિક્ટરને શોધી, ધમકી આપીને માગણી કરે છે કે વિક્ટર તેના માટે એક સ્ત્રી સાથીદાર બનાવે! વિક્ટર કાર્ય શરૂ કરે છે, પણ એ વિચાર તેને ડરાવી મૂકે છે કે આ બંને જીવો વંશવેલો આગળ વધારી આફત નોતરશે તો? વિક્ટર એ સ્ત્રીનું શરીર નષ્ટ કરે છે અને અનામી જીવ પોતાના જ જનક સાથે વેર બાંધી લે છે. વિક્ટરની થનારી પત્નીની હત્યાની ધમકી આપી એ જીવ ચાલ્યો જાય છે. વાર્તા હજુ આગળ ચાલે છે, પણ અહીં અટકીએ.