શિક્ષણ, લૈંગિક સમાનતા, રાજકારણ અને નોકરશાહીની પરિપાટીએ ભારતીય મહિલા

આજે પણ મહિલાઓની મોટા ભાગની સમસ્યાઓ આર્થિક રીતે આત્મનિર્ભર ન હોવાને કારણે થાય છે.

- હિમાદ્રી આચાર્ય દવે

શિક્ષણ એ જીવનમાં આવતી કોઈ પણ પરિસ્થિતિને સમજવાનું ઉપયોગી માધ્યમ છે. આપણે ત્યાં કન્યા શિક્ષણનું પ્રમાણ ઘણું ઓછું રહ્યું છે, તેથી જ તો સરકારે ‘બેટી બચાઓ, બેટી પઢાઓ' જેવા અભિયાન ચલાવવા પડે છે. અલબત્ત, આજના સમયે ચિત્ર ઘણું બદલાયું છે, પણ ઇતિહાસ સાક્ષી છે કે ભારતમાં મહિલાઓ માટે શિક્ષણની પહોંચ મર્યાદિત રહી છે. આજે પણ ભારતમાં અનેક દીકરીઓ શિક્ષણના અધિકારથી વંચિત છે. છોકરાઓની સરખામણીએ શાળા છોડી દેતી છોકરીઓની સંખ્યા ઘણી વધારે છે, કારણ કે છોકરીઓ ઘરના કામકાજમાં મદદ કરે એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે. ઘણી છોકરીઓ ઉચ્ચ શિક્ષણથી વંચિત રહે છે, કારણ કે તેમના પરિવારો તેમને અભ્યાસ માટે ઘરથી દૂર નથી મોકલવા નથી માંગતા! એવું પણ માનવામાં આવે છે કે છોકરીઓ માટે શિક્ષણ કોઈ કામનું નથી. આખરે તે ની પ્રાથમિક જવાબદારી ઘરનું સંચાલન, લગ્ન, પતિ અને બાળકોની સેવા કરવાની છે. જેના કારણે સ્ત્રીઓ અને પુરુષો વચ્ચે સમાનતાનું અંતર સતત વધતું જાય છે. શિક્ષણનો અભાવ રાજકારણ કે બૌદ્ધિકતાવાળા અન્ય ક્ષેત્રમાં સક્રિય રસ લેવાની તેમની ક્ષમતાને અવરોધે છે. ઘણી સ્ત્રીઓ હજુ પણ રાજકીય હોદ્દો સંભાળવા માટે જરૂરી શિક્ષણ અને કુશળતાનો અભાવ ધરાવે છે. ભારતમાં, સાક્ષરતાના સંદર્ભમાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ વચ્ચે ઘણો મોટો તફાવત છે. પુરુષોનો સાક્ષરતા દર ૮૨.૧૪ ટકા છે, જ્યારે સ્ત્રીઓમાં તેની ટકાવારી માત્ર ૬૫.૪૬ છે.

શ્રમક્ષેત્રે તેમ જ વ્યવસાય ક્ષેત્રે ભારતીય મહિલાઓ

આજે પણ મહિલાઓની મોટા ભાગની સમસ્યાઓ આર્થિક રીતે આત્મનિર્ભર ન હોવાને કારણે થાય છે.

♦ દેશની કુલ વસતિના ૪૮ ટકા મહિલાઓ છે, જેમાંથી માત્ર એક તૃતીયાંશ જ રોજગારમાં વ્યસ્ત છે. તેથી ભારતના જીડીપીમાં મહિલાઓનું યોગદાન માત્ર ૧૮ ટકા છે. બીજું, વિકાસની સાથે-સાથે વધવાને બદલે, અર્થતંત્રમાં મહિલાઓની ભાગીદારી ઘટી રહી છે!

♦ નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૩માં, કુલ ૪૩.૯ કરોડના શ્રમબળમાંથી, મહિલાઓનો હિસ્સો ૪.૫ કરોડ છે, જે શ્રમ સમૂહના માત્ર ૧૦ ટકા છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૧૭માં શહેરી ભારતમાં અંદાજે ૨.૨૭ કરોડ મહિલા કામદારો હતાં, જે નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૩માં ઘટીને ૧.૨ કરોડ થઈ. આ જ સમયગાળા દરમિયાન ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં મહિલા શ્રમબળની ભાગીદારી ૪.૫ કરોડથી ઘટીને ૩.૩ કરોડ થઈ છે.