ભુજના હીરસર આસપાસ દેવતાઓની બેઠકો

કચ્છના મુખ્યમથક ભુજનું હૃદય છે, હમીરસર તળાવ. ભુજ સહિત કચ્છવાસીઓના મનમાં જેનો મહિમા અનેરો છે, એવા આ તળાવની આસપાસ એટલાં મંદિરો અને મસ્જિદો છે કે જાણે દેવો અહીં બેઠક જમાવીને ભુજનું રખોપું કરી રહ્યા છે. અમુક મંદિરો તો સદીઓ જૂના છે, તો અમુક મસ્જિદો ભુજની સ્થાપના પહેલાંની છે. હમીરસર પાસે આવેલું નાકું આસપાસ આવેલા ભગવાન શંકરનાં મંદિરોના કારણે જ મહાદેવ નાકા તરીકે ઓળખાય છે.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

ભુજ કચ્છ રાજની રાજધાનીનું શહેર રહ્યું છે. અત્યારે જિલ્લામથકનો દરજ્જો ભોગવે છે, પરંતુ લોકોના મન તો ભુજ અલબેલી નગરી છે. શાંતિપ્રિય, બધા જ ધર્મોમાં માનનારી પ્રજા અહીં હળી-મળીને રહે છે. જાણે તેનું જ પ્રતીક છે, ભુજના હમીરસર આસપાસનો વિસ્તાર. તળાવની પાળે અને તેની નજીકના વિસ્તારમાં હિન્દુ દેવી-દેવતાઓનાં ઘણાં મંદિરો છે, દરગાહ અને મસ્જિદો પણ અહીં છે. મહાદેવનાં મંદિરો અહીં વધુ છે. તો ભગવાન સ્વામિનારાયણે જ્યાં સ્વહસ્તે મૂર્તિની સ્થાપના કરી હતી તે પ્રસાદી મંદિર છે. ભૂકંપ પછી બનેલું સ્વામિનારાયણ મંદિર પણ હમીરસર પાસે જ છે. કબીર મંદિર, ગાયત્રી મંદિર, પુષ્ટિમાર્ગીની હવેલી (કૃષ્ણ મંદિર), સત્યનારાયણ ભગવાનનું મંદિર, સૂર્યપત્ની સૂર્યાણીનું મંદિર, બ્રહ્માજીનું મંદિર આ વિસ્તારમાં છે. ઉપરાંત મુસ્લિમ લોકોના આસ્થાના સ્થાન જીન્નત મસ્જિદ, ઇદગાહ, મહમ્મદ પન્નાહની મસ્જિદ, લધાશા પીરની દરગાહ, જીંદાપીરનો આરો વગેરે પણ હમીરસરની છાયામાં જ છે.

ભુજવાસીઓએ હરહંમેશાં – તમામ ધર્મોનો આદર કર્યો છે. સર્વધર્મ સમભાવ એ ભુજની તાસીર છે. આ શહેરમાં હિન્દુ મસ્જિદ ધર્મોના સ્થાનકો ઉપરાંત જૈન અપાસરા, પારસી લોકોનાં દેરાસર, લોકોની અગિયારી, પ્રોટેસ્ટન્ટ અને કેથોલિક ખ્રિસ્તી લોકોનાં ચર્ચ, શીખ લોકોનું ગુરુદ્વારા પણ છે. અહીં ઓશો રજનીશનું ધ્યાનકેન્દ્ર, બ્રહ્માકુમારીનું તપસ્યા ભવન, સાધુઓનાં સ્થાનકો છે.

શ્રાવણ માસમાં બધાં જ મંદિરોમાં ભાવિકોની ભારે ભીડ રહે છે. સાતમ આઠમનો મેળો હમીરસરના કાંઠે ભરાય છે, ત્યારે દૂર-દૂરથી આવતા ભાવિકો આસપાસના મંદિરોમાં ભાવપૂર્વક દર્શન કરે છે. તેવી જ રીતે દિવાળીના દિવસોમાં પણ મંગળા આરતીની આગવી પ્રથા ભુજમાં છે. લોકો ધનતેરસ, કાળી ચૌદસ, દિવાળી અને નૂતન વરસના દિવસે વહેલી પરોઢે મહાદેવ નાકે આવેલા મંદિરોમાં આરતી કરીને હમીરસરના કાંઠે આતશબાજીની મજા માણે છે. ક્યારેય મંદિરે ન જનારા લોકો પણ આ દિવસોમાં મંદિરમાં દર્શનાર્થે જાય છે. આ પ્રથા ભાગ્યે જ ક્યાંય જોવા મળે છે.