હેલ્થ સ્પેશિયલ

લિવરની કાર્યશક્તિ ક્ષીણ થતી જાય ત્યારે શું થાય છે?

- શ્રીરામ વૈદ્ય

લિવર આપણી અને તંદુરસ્ત શરીરની પારાશીશી છે. આ માનવશરીરમાં લિવર-યકૃત એક ખૂબ જ મહત્ત્વનો અવયવ છે. રોગવિજ્ઞાનમાં કોઈ પણ રોગનું કારણ મળદોષને ગણવામાં આવે છે અને આ મળદોષનો સંગ્રહ થવાનું, એનો સડો થવાનું કારણ લિવરના દોષમાં રહ્યું છે. લિવર આપણા ખોરાકનું પાચન કરે છે. ખોરાકના પોષક સત્ત્વોમાંથી રક્તધાતુનું બંધારણ કરે છે. લિવરનું બીજું કાર્ય એ છે કે રોજિંદા જીવનમાં જે પ્રકારના બળતણની શરીરને જરૂર પડે છે તે સાકરનાં તત્ત્વોનો સંગ્રહ કરી રાખે છે, જેને આપણે સ્નાયુશર્કરા પણ કહેવાય છે. આ શર્કરા એક એવું રાસાયણિક પરિવર્તન છે, જે શરીરને જ્યારે બળતણની જરૂર પડે ત્યારે ત્યારે સંગ્રહ થયેલા જથ્થામાંથી તે મેળવી લે છે. ગ્લાઇકોજનમાંથી સાકરનું પરિવર્તન તુરંત જ થાય છે. પરિણામે જરૂર ઊભી થાય ત્યારે પૂરતી સાકર શરીરને બળતણ માટે મળી આપણી જવનીય શક્તિ રહે છે. રોગ જંતુઓનો નાશ પણ આ લિવર કરનાર છે. તેથી જ રોજબરોજના કાર્યથી નિરંતર ઘસાતાં જતાં રક્તકણોની પુનર્રચના પણ લિવર જ કરે છે.

તંદુરસ્ત અવસ્થામાં લિવરનું વજન ૩થી ૪ રતલ હોય છે. આપણા શરીરમાં તે જમણી બાજુની છેલ્લી પાંસળીની નીચે ગોઠવાયેલું હોય છે અને શરીરના બીજા અવયવો કરતાં એને લોહીનું પ્રમાણ ખૂબ જ મળે છે. ચોવીસ કલાકમાં ક્રમેક્રમે એમાંથી ૨થી ૨.૫ રતલ જેટલો રસ ઝરે છે. સામાન્ય રીતે પાંસળીની નીચે લિવર આવશ્યક સંકોચાયેલી સ્થિતિમાં સ્થિર હોય છે. નીરોગી જીવનમાં જ્યારે લિવર એનું કાર્ય વ્યવસ્થિત કરતું હોય છે ત્યારે માણસને નિયમસર ભૂખ લાગે છે, નિયમિત પાચન થાય છે અને એ ખોરાકમાંથી મળતાં પોષણ અને શક્તિ માનવી મેળવે છે.