ડૉ. ઉષા ઉપાધ્યાય: સાહિત્યનાં આંદોલન રચનામાં એક્ટિવિસ્ટ

મનમાં ગાંઠ વાળી હોય એ વાત પૂરી કરવાની દૃઢતા અને વાંચનરુચિ જેના લોહીમાં છે એવાં આ સર્જકે ઉપેક્ષાના ભાવની ટીસ સાંભળી, પણ એ સામે ફરિયાદ કરવાને બદલે એમણે મહિલા લેખકો માટે એક મંચ ઊભો કર્યો. ‘જૂઈ મેળા’ના રૂપે આજે એની ફોરમ મહોરી ઊઠી છે.

- જયેશ દવે

હું ઍક્ટિવિસ્ટ છું, પરંતુ ઝંડો લઈ રસ્તા પર ઊતરવાનું કામ નથી કરતી. મારું કામ આંદોલન કરવાનું જરૂર છે, પણ એ તો એ કળા અને સંવેદના દ્વારા હકારાત્મક આંદોલનો ઊભાં કરવાનું..’

જૂઈ મેળા દ્વારા દેશભરમાં જાણીતાં થયેલાં કવયિત્રી, વિવેચક, સંપાદક ડૉ. ઉષા ઉપાધ્યાય આમ બોલે ત્યારે એમના શબ્દમાં ભાર વર્તાતો નથી. હા, એમના શબ્દનું વજન જરૂર પડે છે.

જૂઈ મેળો.. આ શબ્દ સાહિત્ય અને કળાજગત સાથે સંકળાયેલી મહિલાઓ માટે અજાણ્યો નથી. માત્ર મહિલાઓ માટે કાર્યરત આ મંચ ઉષા ઉપાધ્યાયનું માનસ સંતાન છે. મૂળ ભાવનગરનાં અને અમદાવાદસ્થિત ગૂજરાત વિદ્યાપીઠના ગુજરાતી વિભાગનાં અધ્યક્ષા અને વરિષ્ઠ પ્રાધ્યાપિકા તરીકે નિવૃત્ત થયેલાં જૂઈ મેળાનાં જનની એવાં ઉષાબહેન પ્રિયદર્શિનીને કહે છેઃ હું

‘સાહિત્યજગતમાં મહિલાઓને સ્થાન નથી મળતું એમ ન કહી શકાય, પરંતુ મહિલાની પ્રતિભાની તુલનાએ એની ઉપેક્ષા સતત થતી રહી છે. આ ઉપરાંત, મહિલાઓ સાથેનો કેટલોક વ્યવહાર પણ પીડા આપતો હતો. આ સંવેદનામાંથી માત્ર મહિલાઓ માટે કોઈ વિશેષ મંચ ઊભો કરવાની ઈચ્છા થઈ અને ૨૦૧૮માં આ જૂઈ મેળને આકાર આપ્યો. વિશ્વભારતી સંસ્થાન દ્વારા માર્ચ, ૨૦૧૮માં પહેલો જૂઈ મેળો અમદાવાદમાં યોજાયો, જેમાં ગુજરાત અને મુંબઈ ઉપરાંત બ્રિટન તથા અમેરિકાની લેખિકાઓ ઉપસ્થિત રહી હતી.’

કળાના માધ્યમથી હકારાત્મક વાતાવરણઃ માત્ર મહિલાઓ માટેનો વિશેષ મંચ ઊભો કરવાની ઈચ્છામાંથી જન્મ થયો ‘જૂઈ મેળા’નો. અહીં તમામ કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રસ્થાને મહિલા જ હોય છે.

આ પ્રથમ કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવેલી ઘોષણા મુજબ પ્રતિ વર્ષ અલગ અલગ સ્થળે આ જૂઈ મેળો યોજાતો રહ્યો છે. પ્રથમ બે વાર્ષિક સંમેલન અમદાવાદમાં તો એ પછી દિલ્હી, ત્યાર બાદ ભાવનગર, પાંચમું સંમેલન કેલિફોર્નિયા (અમેરિકા) અને થોડા વખત પહેલાં છઠ્ઠો વાર્ષિક જૂઈ મેળો ઈન્દોર ખાતે યોજાઈ ગયો. આ ઉપરાંત, વર્ષ દરમિયાન કવિસંમેલન, કવિતા કાર્યશાળા સહિતના અન્ય કાર્યક્રમો પણ યોજાતા રહે અને આ તમામ કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રસ્થાને માત્ર મહિલા જ હોય છે. જૂઈ મેળા અંતર્ગત પાંચ વર્ષ દરમિયાન ગુજરાતી, હિંદી, મરાઠી અને અન્ય ભાષાની ૧૦૦૦થી વધુ લેખિકાઓને ઉષાબહેન ઉપાધ્યાયે એક તાંતણે જોડ્યાં છે.