મહાભારત માર્ગદર્શક મહાકાવ્ય

થોડી જ વાર પહેલાં સાથે મળીને સમુદ્ર વલોવી રહેલા સમગ્ર દેવગણ-અસુરગણ વચ્ચે જામ્યું એવું એક પ્રચંડ યુદ્ધ, જેની સરખામણીમાં કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ પણ થોડું ઝાંખું લાગી શકે.

- દીપક સોલિયા

સમુદ્રમંથન એક પ્રચંડ ઘટના હતી. સમુદ્રની અંદર અકૂપાર કાચબાની પીઠ પર ટેકવાયેલા મંદરાંચલ પર્વતને વાસુકિનાગના દોરડા વડે દેવો-અસુરોએ વલોવવાનું શરૂ કર્યું. પર્વત પર નાનાં-મોટાં જંગલો હતાં અને વલોવાતા પર્વતની સાથે એ આખેઆખાં જંગલો પણ આમથી તેમ ડોલ્યાં. જંગલનાં વૃક્ષો પરથી પક્ષીઓના માળા ફંગોળાયા. ગતિશીલ વૃક્ષો વચ્ચે ભારે ઘર્ષણ થતાં તણખા ઝર્યા. એમાંથી આગ લાગી. આગ આખા પર્વત પર ફેલાઈ. નાનાંગભરું તો ઠીક, હાથી અને સિંહ જેવાં મોટાં-નીડર પ્રાણીઓ પણ ભારે ભાગદોડ છતાં પોતાને આગથી બચાવી ન શક્યાં. પર્વતને વીંટળાયેલા વાસુકિને પણ આ આગ દઝાડવા લાગી.

છેવટે વરસાદના દેવ ઈન્દ્ર સક્રિય બન્યા. એમણે મંદરાંચલ પર અનરાધાર મેઘ વરસાવ્યો. પરિણામે આગ ઠરી. જો કે પશુ-પક્ષીનો વિનાશ ન અટક્યો. પર્વતની ઉપર તેમ જ સમુદ્રની સપાટીની નીચે અસંખ્ય જીવો અથડાઈને કે કચડાઈને મરણને શરણ થતા રહ્યા.

પર્વતની સપાટી પરથી વૃક્ષોનાં રસ-ગુંદર-રસાયણો તેમ જ ખનિજો સમુદ્રનાં જળમાં ભળ્યાં. એ ઉત્તમ સામગ્રી ભળ્યા પછી વલોવાયેલાં સામુદ્રિક જળે દૂધનું રૂપ ધારણ કર્યું. એ દૂધ રૂપી પ્રવાહીને પણ દેવો-અસુરો અત્યંત શ્રમપૂર્વક વલોવતા રહ્યા, એને કારણે દૂધમાંથી ઘી બન્યું. 

- પણ હજુ અમૃત મળી નહોતું રહ્યું. દેવો-અસુરોનાં શરીરો થાકી રહ્યાં હતાં. ધીમે ધીમે મંથનકારો મંદ પડવા લાગ્યા. એમણે બ્રહ્માજીને કહ્યુંઃ ‘અમે લોકો લાંબા સમયથી સમુદ્ર વલોવીએ છીએ તોય અમૃત નથી મળી રહ્યું. હવે અમે થાકી ગયા છીએ. અમારાથી હવે વધુ શ્રમ થઈ શકે એમ નથી.’ 

બ્રહ્માજીએ નારાયણદેવને કહ્યું: ‘હે વિષ્ણુ, તમારી મદદ વિના આ લોકો કામ કરી શકશે નહીં. તમે એમને બળ આપો.'

નારાયણદેવે આ શબ્દો ઉચ્ચાર્યા: ‘જે કોઈ સમુદ્રમંથનના આ કાર્યમાં પરોવાયા છે એ સૌને હું મારી શક્તિ આપું છું. અટકશો નહીં. સમુદ્રમાં પર્વત ફેરવતા રહો.’