જગતનું પેટ ભરનારો પોતે ભૂખ્યો રહે એ કેવું?

જમીનની ઉત્પાદકતા અને ખેત-ઉત્પન્ન વધારવા રાસાયણિક ખાતર અને જંતુનાશક દવાનો જે અતિરેક થયો એનું પરિણામ હવે દેખાઈ રહ્યું છે. જમીનમાં હવે રસકસ રહ્યાં નથી અને ઘણા ખેડૂતો માટે ખેતી હવે ખોટનો ધંધો બની રહી છે.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

કરણી એવી ભરણી, કર્યાં ભોગવવાં પડે છે... આ વાત ખેતી અને ખેડૂત માટે સાવ સાચી પડી છે. આઝાદી બાદ ખેત-ઉત્પાદન વધારવા ખાતર અને દવાનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો, એ માટેનાં કારખાનાં સ્થપાયાં. આજે આઝાદીનાં અમૃત સમયમાં ખાતર-દવાનો ઉપયોગ એટલી હદે વધ્યો છે કે એ કારણે જમીનની ઉત્પાદકતા ઘટી છે અને ખેડૂત પાયમાલ થઈ રહ્યો છે. લોકો માટે આ ઉત્પાદનો રોગનું કારણ પણ બન્યાં છે. સૌથી ભયજનક પરિણામ એ આવ્યું છે કે ખેતી હવે કસદાર રહી નથી. એનું કારણ એ છે કે જમીનમાં હવે સત્ત્વ રહ્યું નથી. એને પરિણામે ખેડૂતો ખેતી છોડી રહ્યા છે. જે હજી ખેતી કરે છે એ આર્થિક મુશ્કેલીમાં છે અને એમાંથી કેટલાક આર્થિક દેવાના બોજથી છૂટવા આપઘાત કરી રહ્યા છે.

આવું બની રહ્યું છે એનાં કારણ અનેક છે. એના ઉપાય પણ ઓછા નથી, પરંતુ એનો અમલ કરવામાં આપણે મોળા પડી રહ્યા છીએ. ભારત ખેતી આધારિત દેશ ગણાય છે અને આજેય છે, પણ આપણા કુલ રાષ્ટ્રીય ઉત્પાદન (જીડીપી)માં કૃષિ ક્ષેત્રનો ફાળો સતત ઘટી રહ્યો છે. સરકારી આંકડા કહે છે કે દેશમાં રોજ સરેરાશ ૪૦૦૦ કિસાનો ખેતી છોડી રહ્યા છે અને દર કલાકે એક ખેડૂત કે ખેતમજૂર આપઘાત કરે છે. કૃષિ ઉત્પાદકતા ઘટી રહી છે. નૅશનલ રિમોટ સેન્સિંગ એજન્સીના અહેવાલ મુજબ દેશની કુલ ખેતજમીનના ૨૯ ટકા એટલે કે ૯.૬૪ કરોડ હેક્ટર જમીનની ગુણવત્તામાં ભારે ઘટાડો થયો છે. ભારતીય કૃષિ અનુસંધાન સંસ્થાનનો અહેવાલ તો એનાથી પણ ખરાબ છે.એના અંદાજ મુજબ ૧૨ કરોડ હેક્ટર જમીનની ગુણવત્તા ઘટી ગઈ છે. સૌથી વધુ અસર ઉત્તર પ્રદેશમાં છે. જમીનના ખરાબાને કારણે ઉત્પાદકતા ઘટવાથી વર્ષે એક હેક્ટરે સરેરાશ ૩૬૫૪ રૂપિયાનું નુકસાન થઈ રહ્યું છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં તો નુકસાનીનો આંક પ્રતિ હેક્ટર રૂપિયા ૧૫,૧૧૨નો છે. ગુજરાતમાં ૩૧.૨૯ લાખ હેક્ટર જમીનને નુકસાન થયું છે અને આ બધા પાછળ કારણ છે ખાતરઅને દવાનો વધુપડતો ઉપયોગ તથા ક્લાઈમેટ ચેન્જ.