ડર લાગે, સૂગ રાડે... પણ કામ તો કરવાનું જ ને?

ગંધાતી, કોહવાઈને ફલી ગયેલી અને ક્ષતવિક્ષત લાશ જોઈને ભલભલા પુરુષોના પણ પગ ઢીલા થઈ જાય તો કાચું હૃદય ધરાવતી હોવાની છાપ હોય એ સ્ત્રીનું શું ગજું? પણ અહીં તો છે ત્રણ ધોરણ ભણેલાં એક આદિવાસી મહિલા, જે છેલ્લા બે દાયકા દરમિયાન એવા આઠ હજારથી વધુ મૃતદેહોના પોસ્ટમૉર્ટમ પ્રોસેસમાં સહાયક બન્યાં છે. અપૂરતા કહી શકાય એટલા વળતર છતાંય નિષ્ઠાભેર એ ફરજ બજાવતી સ્ત્રીની કપરી કામગીરીની એક ઝલક.

- મહેશ શાહ

રાતના નવેક વાગ્યા છે. અમદાવાદના સોલા ગામમાં નાનકડા ઘરમાં પચાસેક વર્ષી શાંતાબહેન મછાર એમનાં પુત્ર, પુત્રવધૂ અને પૌત્ર સાથે બેસીને જમી રહ્યાં છે. એમના ફોનની રિંગ વાગે છે. સામેથી એક પુરુષ બોલે છેઃ માસી, ઈમર્જન્સી પીએમ છે. ગાડી નીકળી ગઈ છે. તમે તૈયાર રહેજો.

થોડી પળોમાં ગાડી આવતાંવેંત શાંતાબહેન ગાડીમાં બેસે છે. ગાડી પૂરપાટ ઝડપે વિશાળ પરિસરમાં પ્રવેશીને એક બિલ્ડિંગ પાસે ઊભી રહે છે. ત્યાં લખ્યું છે, પીએમ (પોસ્ટમૉર્ટમ) રૂમ. ગાડીમાંથી ઊતરીને શાંતાબહેન પીએમ રૂમમાં જાય છે. ત્યાંથી દોઢેક કલાક બાદ બહાર નીકળીને ગાડીમાં ઘેર પહોંચે છે.

શાંતાબહેન આવી ઈમર્જન્સીથી ટેવાઈ ગયાં છે. દિવસ હોય કે રાત... એમણે આ કામમાં જોડાવું જ પડે. આ નિત્યક્રમ છે બે દાયકાનો. અને આ જગા એટલે કે પોસ્ટમૉર્ટમ રૂમ એમનું રોજિંદું કાર્યસ્થળ છે.

સામાન્યપણે પોસ્ટમૉર્ટમ રૂમમાં પગ મૂકતાં સુદ્ધાં ઘણાને બીક કે ડર લાગે. ત્યાં જવાનું મોટા ભાગની મહિલા ટાળે. અલબત્ત, મહિલા તબીબ અપવાદરૂપ હોય, જ્યારે શાંતા મછાર તો વર્ષોથી પીએમ રૂમમાં આવ-જા કરે છે. એનું કારણ એ છે કે એ અમદાવાદના સોલા વિસ્તારની સિવિલ હૉસ્પિટલના પોસ્ટમૉર્ટમ વિભાગમાં આસિસ્ટન્ટ (સહાયક) તરીકે બે દાયકાથી વધુ સમયથી કામ કરે છે.

ગુજરાતની સરકારી હૉસ્પિટલમાં પોસ્ટમૉર્ટમ સહાયક તરીકે આટલા લાંબા સમયથી કામ કરતાં હોય એવાં એકમાત્ર મહિલા છે શાંતાબહેન મછાર. ઓછાબોલાં પણ કામગરાં. દેખાવમાં બેઠી દડી અને બાંધો એકવિડયો, પણ જિગર પુરુષ જેવી, અન્યથા આખો દિવસ મૃતદેહો વચ્ચે રહે કોણ? એમાંય એ રૂમમાં સ્ટ્રેચર પર એક લાશ મૂકીને જતા રહ્યા. અચાનક લાશ જોઈને શાંતાબહેન તો ડરી ગયાં. એમને ત્યાંથી ભાગી જવાનું મન થયું, પરંતુ શક્ય નહોતું એટલે ઝટ કામ પતાવીને પાછું જોયા વિના નીકળી ગયાં. જો કે બીજા દિવસે ફરી પીએમ રૂમમાં સફાઈ માટે આવવું પડ્યું. ત્યારે પણ લાશ આવી. એ વખતે પણ ડર લાગ્યો, પરંતુ કામ કર્યા વિના છૂટકો નહોતો.

મૃતદેહોની હાલત જોઈ ભલભલાને કમકમાં થઈ આવે એવા પોસ્ટમૉર્ટમ રૂમમાં કરું છું કામ.