આ ઘા સોયથી ટળ્યો તો ખરો, પણ...

જગપ્રસિદ્ધ સૉફ્ટવેર કંપની ‘માઈક્રોસૉફ્ટ'ની સિસ્ટમમાં એક નાનીસરખી બેદરકારી થઈ અને વિશ્વનાં લાખ્ખો કમ્પ્યુટર થોડા સમય માટે નકામાં બની ગયાં. ‘આઈટી મેલ્ટડાઉન’ કે ‘ડિજિટલ પેન્ડેમિક’ તરીકે ઓળખાયેલી આ સમસ્યાથી ઍરપોર્ટથી લઈને બૅન્ક, સ્ટૉક એક્સચેન્જ, સુપર માર્કેટ, ટીવી નેટવર્ક સહિત અનેક વ્યાપારી પેઢીનાં કામકાજ સ્થગિત થયાં. આ ઘાત સોયની જેમ ટળી ગઈ, પણ ભવિષ્યમાં ટેક વર્લ્ડ શૂળીનો ઘા ભોગવવો પડે એવી ધ્રુજારીભરી શક્યતા હવે ભલભલી કૉર્પોરેશન્સ અને સરકારો સુદ્ધાંને સુખેથી સૂવા નહીં દે.

- સમીર પાલેજા (મુંબઈ)

૧૯૯૯ના ડિસેમ્બર મહિનામાં ટેક્નોલૉજીની દુનિયામાં કેવો ભય વ્યાપેલો હતો એનો નવી પેઢીના વાચકોને ખયાલ નહીં હોય. એ વખતે એવું કહેવાતું હતું કે કૅલેન્ડરમાં ૧ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૦ની તારીખ અપડેટ થતાંની સાથે જ દુનિયાભરનાં કમ્પ્યુટરો અને નેટવર્ક સિસ્ટમ ખોરવાઈ જશે, કારણ કે કમ્પ્યુટરના આવિષ્કારથી જ એના જન્માક્ષર (ઈનબિલ્ટ કૅલેન્ડર)માં વર્ષ લખવાનાં માત્ર બે જ ખાનાં રખાયાં હતાં, ચાર નહીં, આથી કમ્પ્યુટર ૨૦૦૦ની સાલને ૦૦ ગણી બેસશે એટલે ડિજિટલ દુનિયાના બધા હિસાબકિસાબ ને કારભાર ઠપ. આ સમસ્યાને વાયદ્ગકે (ધ યર ટુ થાઉઝન્ડ) એવું સાંકેતિક નામ આપવામાં આવેલું. એને સોલ્વ કરવા માટે અબજો ડૉલર ખર્ચવા પડ્યા હતા.

વાયટુકેને યાદ કરવાનું કારણ એ કે ગયા અઠવાડિયે ટેક વર્લ્ડમાં અણધારી ઘટના એવી ઘટી કે દુનિયાભરમાં આશરે ૮૫ લાખ કમ્પ્યુટર્સ શરૂ થયાં જ નહીં. કમ્પ્યુટર્સ ઑન કરતાં એમાં માઈક્રોસૉફ્ટની ઑપરેટિંગ સિસ્ટમ બૂટ (કાર્યરત) જ ન થઈ. ટેક્નિકલ ભાષામાં બ્લુ સ્ક્રીન ઑફ ડેથ (બીએસઓડી) તરીકે પડદો ભૂરા રંગે સ્થગિત થઈ ગયો. પછી તો એવી અંધાધૂંધી સર્જાઈ કે વિશ્વભરમાં ઘણી ઍરલાઈન કંપનીઓની સિસ્ટમ મૂંગી થઈ ગઈ. ૪૦૦૦ જેટલી ફ્લાઈટ કૅન્સલ કરવી પડી, ૨૧,૦૦૦થી વધુ ઉડાન વિલંબિત થઈ. ભારતમાં મુંબઈ અને દિલ્હી ઍરપોર્ટ પર ઈન્ડિગો, આકાસા અને સ્પાઈસ જેટ જેવી ઍરલાઈન્સનાં કમ્પ્યુટરો હડતાળ પર ઊતરી જતાં (એટલે કે બગડી જતાં) એમના કર્મચારીઓએ ઉતારુઓને હાથેથી લખેલા બોર્ડિંગ પાસ આપવા પડ્યા.

ઍરપોર્ટ ઉપરાંત ઘણી બૅન્ક, સ્ટૉક એક્સચેન્જ, સુપર માર્કેટ, ટીવી નેટવર્ક બધું ડાઉન થઈ ગયેલું. અમેરિકાની સ્કાય ન્યૂઝ ચૅનલે સવારના પ્રસારણમાં એના જીવનમાં કદાચ પહેલી વાર ચુકાવટ કે લિયે ખેદ હૈ... એવું અંગ્રેજીમાં લખવું પડ્યું. લંડન સ્ટૉક એક્સચેન્જ વિલંબથી શરૂ થયું અને બપોર સુધીમાં તો એનો એફટીએસઈ ૧૦૦ ઈન્ડેક્સ ફ્રીઝ થઈ ગયો.

આ ગફલત એટલા માટે થઈ કે માઈક્રોસૉફ્ટની ૩૬૫ ઍપ અને બીજી સેવાઓને સિક્યોરિટી પૂરી પાડતી કંપની ક્રાઉડસ્ટ્રાઈક ક્ષતિગ્રસ્ત અપડેટ રિલીઝ કરી દીધો હતો. ક્રાઉડસ્ટ્રાઈના સૉફ્ટવેરની જટિલતા એવી છે કે ઘણાનાં કમ્પ્યુટર થોડા કલાકમાં ફિક્સ થઈ ગયાં, પણ કેટલાંક કમ્પ્યુટર સપ્તાહો સુધી ચાલુ નહીં થાય. વિદેશમાં તો ક્રાઉડસ્ટ્રાઈક્ની વૅન ઠેર ઠેર ફરીને મૅન્યુઅલી આ પ્રોબ્લેમ ફિક્સ કરતી હતી.