રુદ્રાક્ષ એટલે ભોલેનાથનો શણગાર...

પવિત્ર શ્રાવણ મહિનામાં ભગવાન શંકરની પૂજા-અર્ચનાનું વિશેષ મહત્ત્વ છે ત્યારે એમના પ્રિય આભૂષણ એવા રુદ્રાક્ષની માગ વધી જાય છે. આ પાવન ફળની આસ્થાથી માંડીને જાણીએ એના અસલી-નકલીના કારોબારને.

- દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ)

નેપાળ, ભારત અને ઈન્ડોનેશિયા એ ત્રણેય એશિયા ખંડમાં આવ્યા હોવા ઉપરાંત આ દેશો વચ્ચે ઓર એક સામ્ય એ છે કે આ ત્રણેત્રણ રુદ્રાક્ષ માટે જાણીતા દેશ છે. દુનિયામાં રુદ્રાક્ષની ૩૦૦ જેટલી જાત છે, જેમાંથી ૩૫ ભારતમાં થાય છે. ભારતમાં હિમાલય પર્વતમાળાના ઠંડા પ્રદેશમાં રુદ્રાક્ષ સૌથી વધુ જોવા મળે છે. અલબત્ત, નેપાળનાં રુદ્રાક્ષનું મહત્ત્વ વધુ છે. રુદ્રાક્ષને શિવસ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. આ વૃક્ષની ઉત્પત્તિકથા શિવજી સાથે જોડાયેલી છે. અનેક કથા પૈકી સૌથી પ્રચલિત અને પુરાણોમાં ઉલ્લેખ છે એ કથા મુજબ, રુદ્ર એટલે શિવ અને અક્ષનો અર્થ આંસુ. આ બન્ને શબ્દોનું સંયોજન એટલે રુદ્રાક્ષ. ભગવાન ભોલેનાથ લાંબો સમય સાધનામાં લીન રહ્યા બાદ એમણે એક નેત્ર ખોલ્યું તો એમનાં આંસુ ધરતી પર ટપક્યાં અને એ સ્થળે વૃક્ષનું નિર્માણ થયું. આ પવિત્ર વૃક્ષનું જે ફળ આવ્યું એ રુદ્રાક્ષ તરીકે જાણીતું બન્યું. રુદ્રાક્ષને શ્રદ્ધાળુઓ શિવશક્તિનું પ્રતીક માને છે.

જો કે માર્કેટમાં અસલીની સાથે નકલી રુદ્રાક્ષનું મોટું વેચાણ થાય છે. અસલીની પરખ કરવી મુશ્કેલ છે. આજે બજારમાં એક મુખીથી માંડી ૨૧ મુખી સુધીનાં રુદ્રાક્ષ વેચાય છે. અત્યંત દુર્લભ ગણાતાં એક મુખી રુદ્રાક્ષની કિંમત લાખોમાં ગણાય છે, કારણ કે રુદ્રાક્ષનું વૃક્ષ વર્ષમાં એક વખત એક જ } એક મુખી ફળ આપે છે. સામાન્ય રીતે ત્રણ, પાંચ અને છ મુખી રુદ્રાક્ષ બજારમાં વધુ વેચાય છે. રુદ્રાક્ષ કેટલાં મુખી છે એ રુદ્રાક્ષમાં કાપાની સંખ્યા પરથી નક્કી કરવામાં આવે છે.