મૂલ્યનિષ્ઠ સ્થાપત્યના યુગપ્રવર્તક સ્થપતિ બાલકૃષ્ણ દોશી

એમનું દરેક સ્થાપત્યસર્જન નિરાળું ને અનોખું હોય છે. સ્થાપત્યને તેઓ કલા કરતાં પણ આગળ લઈ જઈ માનવીય ચેતનાના ધબકારની કક્ષાએ મૂકી આપે છે એ એમની આગવી વિશેષતા છે

- નિસર્ગ આહીર

અમદાવાદના થલતેજ વિસ્તારમાં વિશ્વના શ્રેષ્ઠ આર્કિટેક્ચર તરીકે ખ્યાતિ પામેલા બાલકૃષ્ણ દોશીનો જગવિખ્યાત ‘સંગાથ’ સ્ટુડિયો આવેલો છે. પ્રાકૃતિક તત્ત્વો એનું મહત્તમ સૌંદર્ય વેરી શકે એવી એમની ઑફિસમાં હું એમને પૂછું છું: ‘કોઈ પણ સ્થાપત્યમાં તમે કયાં તત્ત્વોને પ્રાધાન્ય આપો છો?’

આનંદ જેમનું આભૂષણ છે અને સાદગી જેમનું સૌંદર્ય છે એવા દોશીસાહેબ સાથે વાત કરવી એટલે જીવનની અનેક સકારાત્મક ધારાઓને પામવી. વય વધવાની સાથે જેમનામાં માનવીય તેજ પ્રતિભાપુંજ થઈ ઓપી રહ્યું છે એવા દોશીસાહેબની કાળી ફ્રેમના ચશ્મા નીચેની તરલ આંખોમાં ચળકાટ આવે છે. લાંબા શ્વેત કેશ પર તેઓ જરાક હાથ ફેરવી લે છે. મુખ પર આછી તાલાવેલી છે અને ઉત્તર આપતા તત્પર ઓષ્ઠ થોડું વંકાય છે. તેઓ કહે છે: ‘હું પ્રાધાન્ય આપું છું માણસાઈને અને બીજું હું કહું તો ઉત્સવને. એ બે વસ્તુ મને ખબર છે. ઘરમાં સતત ઉત્સવ થતો હોય.. હું વૈષ્ણવ છું એટલે મારી આસપાસ સતત શૃંગાર હોય, ભોજન હોય, આનંદ હોય, ગીત હોય, સંગીત હોય.. તો એ વસ્તુ મારામાં પહેલેથી જ આવી છે કે, પૂજાપાઠ હોય, ધર્મ હોય, મંદિરમાં જવાનું હોય.. આ બધી વસ્તુ તમે કરતા હો તો એ મારા હિસાબે સ્થાપત્યમાં આવવી જોઈએ. મને એક ગુરુ મળેલા, એટલે એમણે મને એક વખતે કહેલું.. લગભગ ત્રીસેક વર્ષ પહેલાંની વાત છે.. કે જ્યારે પણ તમે મકાન બાંધો ત્યારે એમ સમજજો કે મંદિર છે! એટલે સ્થાપત્યને મૂળ હું મંદિર સમજું છું, રહેઠાણ નથી સમજતો.' આવી તો એમની અનેક વાતો યાદ આવે છે ને સાદગી, સરળતા સાથે અનુપમ સુંદરતા વણનારા દોશીસાહેબની સુદીર્ઘ, ભવ્ય કર્મયાત્રા યાદ આવે છે.