અંબાજીમાં થતાં ગુજરાતનાં સલાઇ ગુંદરનાં વૃક્ષ એટલે સુગંધિત ગૂગળ

અરવલ્લીની ગિરિકંદરાઓમાં ઊગેલાં સલાઇ વૃક્ષો વનવાસીઓ માટે જીવાદોરી સમાન છે. આ વૃક્ષોમાંથી નીકળતા ગુંદરને લોકો ગૂગળ તરીકે પણ ઉલ્લેખે છે, કારણ કે સલાઇનાં વૃક્ષોમાંથી નીકળતા ગુંદરનો ઉપયોગ ધૂપ, પૂજાપાઠ અને અનેક રીતે થાય છે. તો શું આ ખરેખર ગૂગળ છે કે ગુંદર, આવો જાણીએ.

- ગરિમા રાવ

‘ના ભઈ, સાબ આ કેવી વાત કરો છો, ગમે તે થાય, પણ હું આ વૃક્ષ તો તમને નહીં જ કાપવા દઉં, આમ તમે લાલ અક્ષરથી શું લખી રહ્યા છો, વૃક્ષ કાપતાં પહેલાં તમે અમારા ઝાડ પર નિશાની કરો છો, તમારે કાપવો હોય તો મને કાપો, આ ઝાડને નહીં જ કાપવા દઉં.’ સાવ સામાન્ય લાગતો એક આધેડ વ્યક્તિ ઝાડને વળગીને ઊભો રહ્યો હતો. સામે સરકારી બાબુઓ સૂટ-બૂટમાં સજ્જ થઈને ઊભા હતા. તેમની વાતચીત પરથી આધેડ અને અભણ લાગતા વ્યક્તિનું નામ દેવાળભાઈ હતું એટલી ખબર પડી, પરંતુ કકળાટ શેનો હતો તે હજુ પણ સ્પષ્ટ થતું નહોતું. સરકારી માણસો દેવળભાઈ સાથે વાત કરવા ઇચ્છતા હતા, પણ કોણ જાણે કેમ તે તો ઝાડને વળગીને બોલે જ જતા હતા કે, ‘આ ઝાડ તો તમને નહીં જ કાપવા દઉં, આ તો અમારા મામા છે, તેમના થકી તો અમે ઊજળા છીએ, તે તો અમને રોજી-રોટી આપે છે, અમારા સારા-નરસા પ્રસંગ તેમના આધારે જ થાય છે અને આજે તમે અમારા મામાને મારવા આવ્યા છો? હટી જાવ કહું છું, દૂર જાઓ.’ દેવાળભાઈ તાડૂક્યા અને બધાય સરકારી બાબુઓ પાછા હટ્યા. બે-ત્રણ સેકન્ડના વિરામ પછી એક સાહેબે કહ્યું, ‘દેવાળભાઈ, તમને ગલતફેમી થાય છે. અમે વૃક્ષને કાપવા નથી આવ્યા, અમે તો માત્ર તેની ગણતરી કરીએ છીએ અને આ નિશાની પણ તેની ગણતરીની જ છે. આ તમારા જ વૃક્ષો છે અને તમારા જ રહેશે. આટલું સાંભળતા દેવાળભાઈએ ઝાડની બાથ છોડી અને હાથ જોડી સાહેબની માફી માગી. તેઓ કહેવા લાગ્યા, ‘સાહેબ, અમ આદિવાસીઓ માટે તો આ જ જીવનદોરી છે, બધા માટે આ વૃક્ષ છે, પણ અમારા માટે અમારા સગા, સ્નેહી અને પરિવારના મામા છે. આ બધું જોઈ ચોક્કસથી નવાઈ લાગે અને વિચાર પણ આવે કે વળી વૃક્ષ પણ કોઈના મામા હોઈ શકે અને વળી આ બંજર જેવા લાગતાં ઊંચાં વૃક્ષો કેવી રીતે આ વનવાસીઓની આવકનું સાધન બનતાં હશે! પરંતુ અંબાજી, દાતા, વીરમપુર, બાલારામ અને જૈસર અભયારણ્ય સુધી સલાઇ ગુંદરનાં ઝાડ આવેલાં છે, જે અહીં વસતાં વનવાસી, આદિવાસી અને ગરાસિયા લોકોનું એકમાત્ર આજીવિકાનું સાધન છે.’