નર્મદાના નીર વિના સૂની કચ્છની સરહદ

ગુજરાતમાં નર્મદાના પાણીના કારણે ધરા સુજલામ્ સુફલામ્ બની છે, પરંતુ નર્મદાના નીર કચ્છના જે તાલુકાના નામે ગુજરાતમાં આવ્યા છે તે આજે પણ તરસ્યા છે. સરહદી તાલુકાઓ અબડાસા, લખપત અને નખત્રાણામાં નર્મદાના પાણી ક્યારે પહોંચશે તે સવાલનો જવાબ મળવો અઘરો છે. નર્મદાના નિયમિત પાણીથી કચ્છનાં ૯૦૦ જેટલાં ગામોમાંથી માત્ર ૨૩ ગામોમાં જ સિંચાઈ થાય છે, જ્યારે માત્ર ૧૮૨ ગામોને જ વધારાના નર્મદાના પાણી સિંચાઈ માટે મળે તેનું આયોજન હાલના તબક્કે છે, ત્યારે પૂરા જિલ્લાને નર્મદાના પાણીનો લાભ નજીકના ભવિષ્યમાં મળે તેવું તો દેખાતું નથી.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

ગુજરાત જ્યારે પાણી વિના ટળવળતું હતું ત્યારે નર્મદા નદી તેની જીવાદોરી બની. કચ્છનો ખેતી અને પશુપાલન આધારિત વિસ્તાર દુષ્કાળગ્રસ્ત હતો. તેથી તેને વધુ પાણી મળે તો અહીં ખેતી સારી થઈ શકે, પશુપાલકોને નિયમિત હિજરત કરવી ન પડે, સામાન્ય લોકોને પણ રોજગારી મળે અને પાણી વગર વતન છોડી અન્યત્ર જવું ન પડે તેવાં કારણો આપીને નર્મદાનું પાણી ગુજરાતમાં લવાયું હતું, પરંતુ આજે કચ્છ હજુ પણ સિંચાઈ માટે નર્મદાના નીરની રાહ જુએ છે. સરહદી ત્રણ તાલુકાના વિસ્તારોને જો આ પાણી મળે તો અહીં સુજલામ્ સુફલાનું સૂત્ર સાર્થક થઈ શકે. કચ્છને નર્મદાના વધારાના ૧ એમ.એ.એફ. પાણી આપવાની વાત પણ હજુ હકીકત બની નથી. નર્મદાના પૂરના વધારાના પાણી ઉત્તર ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રની ધરતીને છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી ભીંજવી રહ્યાં છે, પરંતુ કચ્છને હક્કનું પાણી પણ મળ્યું નથી. સરકારી તંત્રો, ‘વધારાના પાણી માટે આયોજન કરાયું છે, મંજૂરી માટે યોજનાઓ મુકાઈ છે,’ તેવી વાતો કરે છે અને કચ્છ પાણીની રાહ જોયા કરે છે. ભૂકંપ પછી કચ્છમાં વરસાદનું પ્રમાણ વધ્યું હોવાની હકીકત હોવા છતાં વર્ષો સુધી વણખેડાયેલી રહેલી કચ્છની ખેતી યોગ્ય જમીનને જો નર્મદાના પાણી મળે તો આ ધરતી તેની બમણું વળતર આપશે. આજે પાણીના અભાવે સરહદી ત્રણ તાલુકાઓનાં અનેક ગામો ખાલી થઈ ગયાં છે. પાકિસ્તાન સાથેના સંબંધો હંમેશાં જ તણાવપૂર્ણ રહે છે, તેવી સ્થિતિમાં ખાલી ગામો રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે પણ ખતરારૂપ બની શકે તેમ છે. જો અબડાસા, લખપત અને નખત્રાણા તાલુકાનાં બધાં જ ગામોને સિંચાઈ માટે પૂરતું પાણી મળી રહે તો આ તાલુકાનાં ગામો ખાલી થવાની શક્યતા ઘટી જાય. આથી જ અહીં નર્મદાના નિયમિત કે વધારાના પાણી આપવા માટેનાં કામો ઝડપથી પૂરા થાય તે માટે પગલાં લેવા જરૂરી છે.

૧૯મી સદીની શરૂઆતમાં સિંધુના પાણી કચ્છમાં આવતાં બંધ થયા અને કચ્છની જમીન પાણી માટે તરસી રહી ગઈ. નર્મદાના પાણી કચ્છની ધરતીને ફરી લીલીછમ કરશે તેવી આશામાં જીવતી કચ્છની ધરતી આજે આટલા વર્ષે પણ નર્મદાના નીરને ઝંખી રહી છે. અત્યારે એમ જાહેરમાં કહેવાય છે કે, કચ્છમાં નર્મદાના પાણી પહોંચ્યા છે, પરંતુ નર્મદાના નિયમિત પાણીથી તો માત્ર રાપર તાલુકાનાં ૯ અને ભચાઉ તાલુકાનાં ૧૪ મળીને માત્ર ૨૩ ગામોને સિંચાઈનું પાણી મળે છે. જ્યારે ૧૮૨ ગામોને વધારાના પાણીથી સિંચાઈ માટે આપવાનું આયોજન છે, પરંતુ આ આયોજન થકી ક્યારે પાણી મળશે તે પ્રશ્ન છે.