ભારતીય ફેશનના ઇતિહાસને દર્શાવતું કેલિકો ટેક્સટાઇલ મ્યુઝિયમ

અમદાવાદની સૌથી જૂની કાપડ મિલ- ‘ધ કેલિકો મિલ્સ’ સારાભાઈ પરિવારના કારભાર હેઠળ હતી. પ્રખ્યાત કલા ઇતિહાસકાર અને ફિલસૂફ ડૉ. આનંદ કુમારસ્વામીની શહેરમાં ટૅક્સટાઇલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ અને ટૅક્સટાઇલ મ્યુઝિયમની સ્થાપના કરવાની દરખાસ્ત અંબાલાલ સારાભાઈના પુત્ર અને જાણીતા વિજ્ઞાની વિક્રમ સારાભાઈના ભાઈ ગૌતમ સારાભાઈએ વધાવી લીધી. એ સમયે તેઓ કૅલિકો મિલ્સના અધ્યક્ષ હતા.

પ્રિયંકા જોષી

ફૅશન - આ શબ્દ સાંભળતાં જ આપણાં મનમાં સૌ પ્રથમ કેવા ખ્યાલો આવે છે? ફેશન એટલે ઝાકમઝાળ વચ્ચે થતાં રેમ્પ વોક, મોટા-મોટા સ્ટોરના શો-કેસમાં સજાવેલા મોંઘા-મોંઘા ડ્રેસીસ, અધતન મેકઅપજ્વેલરી અને લેટેસ્ટ સ્ટાઇલનાં જૂતાં, ખરું ને! વળી એ બધી ચીજો પર વિદેશી કંપનીના નામ લખેલા હોય તો વધારે વટ પડે! આ સઘળી બાબતોના મૂળમાં એક જ સમસ્યા છે કે આપણે ‘ ફેશન'ની વિભાવનાને સમયના પરિમાણ સાથે જોડી દીધી છે. મોટા ભાગે આપણે સૌ એવું માનતા થઈ ગયા છીએ કે ભારતમાં ગણતરીનાં વર્ષોમાં જ ફેશનનો પ્રવેશ થયો છે.

પરંતુ મારું માનવું છે કે ફેશનનો સંદર્ભ સમય સાથે નહીં, પણ જીવન સાથે છે. સર્જનહારે માનવમાં જીવન અંગેની અનેરી દ્રષ્ટિ મૂકી છે. તેના કારણે પરાપૂર્વથી તેનું વલણ સૌંદર્યદર્શી રહ્યું છે. ઇતિહાસ સાહેદી પૂરે છે કે માણસ કોઈ પણ યુગમાં કે કોઈ પણ સ્થિતિમાં જીવનને સુંદર બનાવવાનો પ્રયત્ન કરતો રહ્યો છે. ફેશન પ્રત્યેનું માનવનું સક્રિય વલણ તેની ઉત્પત્તિ સાથે જ જોડાયેલું છે. ગુફામાં રહેતો માણસ દીવાલોને ચિત્રોથી સજાવતો, એ શું હતું? શંખલાં છીપલાંને એકઠાં કરીને તેની માળા પહેરવી, એ શું હતું? એ તેમનું જરૂરિયાતના વર્તુળની બહાર મૂકેલું પગલું હતું. મનુષ્ય માત્રમાં જોવા મળતું આ તત્ત્વ જ તેને સીમિત દાયરામાંથી એક ડગલું આગળ રાખે છે. આ રીતે તે જીવનમાં સતત નાવીન્ય અને સુચરિતા બની રહે તે માટે પ્રયત્નશીલ રહે છે.

વિશ્વના સૌથી પ્રભાવક ફેશન ડિઝાઇનર્સ પૈકી વિવિયન વેસ્ટવૂડ કહે છે કે - ‘ ફેશનનું જીવનમાં ખૂબ અગત્યનું સ્થાન છે. જે કંઈ પણ જીવનને વધુ સારું બનાવે અને આપણને આનંદ આપે તે કરવું જ જોઈએ.' ફેશન અંતર્ગત આપણે મુખ્યત્વે વસ્ત્રો, આભૂષણો, શણગાર વગેરેની ગણના કરતાં હોઈએ છીએ, પરંતુ ફેશનનું ક્ષેત્ર એટલું મર્યાદિત નથી. ફેશન જીવનની એકાધિક બાબતોને સ્પર્શે છે. ફેશનમાં સતત નવીનતા તરફ્ની ગતિ અંતરને આનંદ આપે છે. ફેશન એટલે પાયાની જરૂરિયાતના વર્તુળની બહાર પગ મૂકવાનો રોમાંચ. જે જીવનને માળખાગત બનતું અટકાવે છે. ફેશન દ્વારા જીવનનો પ્રવાહ નિરંતર વહેતો રહે છે.