જેસલમેરના ધખતાં રણ વચ્ચે છલબલતો જ્ઞાનદ્વીપ - રાજકુમારી રત્નાવતી ગર્લ્સ સ્કૂલ

રાજસ્થાનનું જેસલમેર, જ્યાં વર્ષ દરમિયાન તાપમાન ૫૦ ડિગ્રીને પણ પાર કરી જાય છે. જેસલમેરથી નજીક આવેલા કનોરી ગામમાં ‘રાજકુમારી રત્નાવતી ગર્લ્સ સ્કૂલ’ની પરિકલ્પના આકાર લેવા લાગી

- પ્રિયંકા જોષી

રાજસ્થાન તેના પ્રાદેશિક રાજસી વૈભવ અને શૌર્યગાથાઓ થકી પ્રચલિત છે. આ પ્રદેશની પ્રજા કુદરતી વિષમતાઓ વચ્ચે ઊગી છે અને વિકસી છે. અહીં વસતા લોકોએ આ રણના નિતાંત ખાલીપાને કલા અને સંસ્કૃ તિના રંગોથી ભાતીગળ બનાવ્યું છે. અહીંની પ્રજા પ્રકૃતિગત પ્રતિકૂળતાઓ વચ્ચે સતત ઘડાઈને મજબૂત બની છે. સમાજમાં સ્ત્રીઓનું સન્માન છે, સ્ત્રીને પરિવારની આબરૂ માનવામાં આવે છે, પરંતુ તેની વરવી બાજુ પણ છે. મોટા ભાગે સ્ત્રીઓને અનેક મર્યાદાઓ અને અંકુશો વચ્ચે જીવવું પડે છે. નાનાં ગામોમાં પરિસ્થિતિ વધારે ગંભીર છે. શૈક્ષણિક સુવિધાઓ અને એ માટેની જાગૃતિ ન્યૂન છે. સ્ત્રીઓને અભ્યાસ માટે શહેર મોકલવાની વાત તો કલ્પનાની પણ બહાર છે. રૂઢિગત પ્રથાઓને કારણે સ્ત્રીઓમાં શિક્ષણનો સરેરાશ આંક સતત નીચો રહે છે. રાજસ્થાન ભારતનું ત્રીજું સૌથી વધારે વસતિ ધરાવતું તેમાંની ૮૦% વસ્તી ગ્રામ્યવિસ્તારોમાં રહે છે. અહીં સ્ત્રીઓમાં રાજ્ય છે. શિક્ષણનું પ્રમાણ માત્ર ૩૫% જેટલું છે. બાળવિવાહ અને અન્ય કુરિવાજોને કારણે સ્ત્રીઓને શાળાઓથી દૂર જ રહેવું પડે છે.

આ રીતે જેસલમેરના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં રહેતી સ્ત્રીઓ સામાજિક, આર્થિક અને શૈક્ષણિક એમ અનેક અભાવો વચ્ચે જીવે છે. શિક્ષણ દ્વારા સ્ત્રીઓ સ્વતંત્ર અને આત્મનિર્ભર બને છે. આજના પ્રગતિશીલ સમયમાં જ્યારે શિક્ષણ પાયાની જરૂરિયાત જ નહીં, પરંતુ દરેક ભારતીય નાગરિકનો સમાન હક ગણવામાં આવે છે ત્યારે આ પરિસ્થિતિ બિલકુલ સ્વીકારી શકાય તેમ નથી. નિશંકપણે સ્ત્રીઓમાં શિક્ષણ અંગેની જાગૃતિ લાવવાથી આખી પેઢીને વિકાસના માર્ગ પર ગતિશીલ કરી શકાય.

આ વિશેની ખેવનાના પગલે ન્યૂ યૉર્ક સ્થિત સંસ્થા CITTA આગળ આવી. અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે CITTA એક બિન-નફાકારી સંસ્થા છે જે એવા દુર્ગમ અને અંતરિયાળ સ્થળોએ સ્થાનિક સંસ્થાઓ સાથે સહયોગ સાધીને લોકકલ્યાણ અર્થે શાળા, હૉસ્પિટલ્સ વગેરે પ્રકારનાં સંસ્થાનો ઊભા કરે છે. અત્યાર સુધીમાં આ સંસ્થાએ પૂર્ણ કરેલ પ્રોજેક્ટમાં આત્મીય સેન્ટર, લલિતપુર, નેપાળ; જૉનગા હૉસ્પિટલ, ઓડીસા; લીમી વેલી સ્કૂલ, નેપાળ; શ્રી વિવેકાનંદ પ્રાયમરી એન્ડ હાઈસ્કૂલ, જૉનગા, ડૉ. ક્રિસ્ટોફર બાલી હૉસ્પિટલ, સિંધુલી, નેપાળ અને જ્ઞાન સેન્ટર, જેસલમેર, રાજસ્થાનનો સમાવેશ થાય છે.