ફેકની માયાજાળ ઇન્ટરનેટની દેન નથી

૧૯૭૫માં લંડનની ગુનેગારીની આલમમાં કાઉન્ટરફિટ એટલે કે બનાવટી માટે સ્લેન્ગ વર્ડ તરીકે ‘ફૅક’ ચલણમાં આવ્યો હતો. ઇન્ટરનેટ ઇન્ફોર્મેશનનો સુપર હાઈવે બનશે એવું વચન અપાયું હતું. વાસ્તવમાં એવું આજે નથી. ૧૯૬૦માં માર્શલ મેકલુહાને ભવિષ્ય ભાખેલું કે ઇન્ટરનેટ આવશે.

- ગૌરાંગ અમીન

હરિશ્ચંદ્ર અને સોક્રેટિસનું જીવન સમજદારને યાદ હોય છે

અમુકને ફાવે તેને ફેંક જાહેર કરવા પાછળ વાદ હોય છે

ફૅકે શબ્દ ઇન્ટરનેટના આગમન પછી સામાન્ય વાતચીતમાં વપરાવા લાગ્યો છે. આપણે ત્યાં અંગ્રેજી શબ્દ ફૅક ચલણમાં આવ્યો એ પહેલાં ખોટું, જુદું, ગપ્પુ કે બોગસ, બનાવટી, બકવાસ જેવી શાબ્દિક અભિવ્યક્તિ થતી હતી. કોઈ સમાચાર કે કોઈ વ્યક્તિ કે કોઈ મુદ્દો નકામો છે એવું પોતે બુદ્ધિ, જ્ઞાન અને સૂઝ વડે નિર્ણય આપે છે તેવું થોડું અધિકારિતા સાથે જાહેર કરવા અને સાથે ગ્લોબલ તેમ જ કરન્ટ ટચ આપવા અભિવ્યક્તિ ભારતીય ભાષામાં કરવાના સ્થાને ઇંગ્લિશ વર્ડ વાપરવામાં ઘણાં આનંદ અને ગર્વ અનુભવે છે. સોશિયલ મીડિયાની જનમાનસ પર પકડ આવ્યા પછી લેટેસ્ટ ટ્રૅન્ડમાં રૂઢ બનેલી શબ્દયોજના કામમાં લેવાનો નશો વધી ગયો છે. ક્યારેક ડ્યુટી હોય તેમ નવા શબ્દપ્રયોગ વપરાય છે તો ક્યાંક સાચા પુરવાર થવા રાઇટની જેમ વપરાય છે. ફૅશનમાં ચાલતી પદાવિલ ઘણી વાર સામાજિક સ્ટેટસ બને છે, તો ઘણી વાર શિસ્ત બને છે. જરી અમથું વિચારીએ તો તરત સમજાય કે એક બે દશકા પહેલાં કે ઇન્ટરનેટ પહેલાં જગતમાં ફેંક ઇન્સાનનો તોટો નહોતો અને ફૅક વાતો ખૂટતી નહોતી.

ફૅક શબ્દ પશ્ચિમના માહોલમાંથી આપણે ત્યાં આવ્યો છે. ફૅક શબ્દ આપણા માટે થોડો કે વધુ નવો હશે, બાકી તેના ફૅકના અર્થ અને મર્મ મુજબ સમાનાર્થી સદીઓથી વપરાય છે. રજૂઆત બદલાઈ હોય અને ગ્રહણ કરવાની સિસ્ટમ બદલાઈ હોય. કોરોના વાઇરસના ફેલાવાની સ્પીડ શેના પર આધાર રાખે? વિચારની કે મનની ગતિ શાયદ પ્રકાશની ગતિ કરતાં વધુ છે. ગતિ જે હોય તે, પ્રસરણ માટે એક બ્રોડકાસ્ટ કરનાર જોઈએ અને કમ સે કમ એક રિસીવ કરનાર જોઈએ.

ડિજિટલ યુગમાં માહિતીનો ખજાનો મોટોમસ છે એ ખરું, પણ પ્રસારક અને ગ્રાહકનો ભંડાર ઊભરાતો જાય છે. ફૅક શબ્દ મૂળે નકલ મોક-અપ, માટે વપરાતો. ફૂટકરણ અર્થાત્ ફોર્જરી, કોપી, કાઉન્ટરફીટ, ઇમિટેશન, ડુપ્લિકેટ, લુકઅલાઇક, ફોની, ડમી, નોક ઑફ. એક વર્ડ છે રિપ્રોડક્શન અને હવે માર્કેટમાં ફર્સ્ટ કોપી દોડે છે. અગાઉ ડૉક્ટર્ડ શબ્દ પણ હતો. ફૅક કરન્સી પછી મેક્સિમમ શબ્દ જો ફેંક સાથે જોડાયા હોય તો તે છે ન્યૂઝ અને પર્સન. જેમની આધ્યાત્મિક સેન્સ જાગૃત હોય તેમને થશે કે કોઈ પણ પર્સન એટલે મહોરા નીચેનો જીવ થાય, એવામાં પાછું આ ફૅક પર્સન? ખોટો માસ્ક?