વાયરલ પેજ

ડેટાજીવી દુનિયા અને ડિજિટલ ગુલામીનો યુગ

- સ્પર્શે હાર્દિક

આરંભમાં વેપાર કરવાના ઇરાદાથી યુરોપ બહાર પ્રસરીને ત્યાંની પ્રજાએ વિશ્વના અન્ય ભૂભાગોમાં વસાહતો સ્થાપી અને એક આખો કોલોનિઅલ યુગ ઇતિહાસમાં અંકાઈ ગયો. ત્યારે યુરોપિયન પ્રજાએ સદેહે વતન છોડીને મોટે ભાગે જળમાર્ગે એશિયા, આફ્રિકા અને ઉત્તર-દક્ષિણ અમેરિકાના ખંડોમાં પ્રસરવું પડ્યું હતું. બ્રિટિશ અને ડચ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની જેવી નાની-મોટી ડઝનો કંપનીઓના નેજા હેઠળ એમણે કરેલા છળકપટયુક્ત અને પાશવી પરિશ્રમના પુરસ્કાર સ્વરૂપે એમણે જગતના વિશાળ હિસ્સા પર આધિપત્ય ભોગવ્યું. બીજાવિશ્વયુદ્ધ  પછી કોલોનિઅલ યુગ ત્વરાથી અસ્ત પામવાનું શરૂ થાય છે અને સૌને પોતાનો ખુદનો દેશ, ખુદનું રાષ્ટ્ર જોઈએ છે. કિન્તુ એક પ્રકારની ગુલામીમાંથી મુક્ત થયા પછી પણ ડિજિટલ એજમાં પ્રવેશતા વિશ્વ માટે જાણે નવી ગુલામીનો ફાંસલો તૈયાર થઈ રહ્યો હોય એમ નવા યુગની ‘ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની'ઓનો વાવટો આખા વિશ્વ પર ફરકવા લાગે છે. એમાં સામેલ છે ગૂગલ, મેટા, ઍપલ, એમેઝોન તથા ચીનની બાઇડુ, અલીબાબા અને ટેન્સન્ટ જેવી ટૅક-જાયન્ટ કંપનીઓ, જે ડેટાના માધ્યમથી મૉડર્ન હ્યુમનને નવા પ્રકારના ગુલામમાં તબદીલ કરી રહી છે.

આ ગુલામીકરણ માટે એક પરિભાષા પ્રયોજાય છે - ડેટા કોલોનિઅલિઝમ'. એને સરળ શબ્દોમાં સમજીએ તો એવી પ્રક્રિયા કે નીતિ જેનાથી સરકારી કે બિનસરકારી સંગઠનો યુઝરના અંગત ડેટાનો ફાયદા કે નિયંત્રણ માટે દુરુપયોગ કરે. આ શબ્દ અને એની પાછળના વિચાર પહેલીવાર જાહેર ચર્ચામાં લાવનાર ૨૦૧૯ના પુસ્તક ‘ધી કૉસ્ટ ઑફ કનેક્શન'ના લેખકો છે, પ્રોફેસર નિક કુડ઼ી અને યુલાઇસસ મેહિઆસ. ‘ડેટા કોલોનિઅલિઝમ’ના પર્યાયવાચી તરીકે ‘ડિજિટલ કોલોનિઅલિઝમ' પણ પ્રયોગમાં લેવાય છે.