કચ્છમાં સહકારી ખેતીનો નવો પ્રયોગ

મોંઘવારી વધી રહી છે, ખેતી કરવી મોંઘી પડી રહી છે. ઉત્પાદન ખર્ચ જેટલું વળતર અનેક વખત મળતું નથી. કચ્છના લખપત, અબડાસા અને નખત્રાણા જેવા સરહદી તાલુકામાં સિંચાઈના પાણીનો પ્રશ્ન છે. નવી પેઢી ખેતીમાં આવવા રાજી નથી. ત્યારે ખેતીને પોષણક્ષમ બનાવવા, જમીનો ઉજ્જડ બનતી અટકાવવા માટે એક નવો પ્રયોગ કચ્છની ધરતી ઉપર થઈ રહ્યો છે. તે છે સહકારી ખેતીનો.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છનો ખેડૂત પ્રગતિશીલ છે, ઓછા પાણીમાં પણ ખેતી કરી જાણે છે, કેરી, ખારેક, દાડમ, ડ્રેગન ફ્રૂટ જેવા ખેતઉત્પાદનોની મોટા પાયે નિકાસ કરે છે. આ બધી વાત સાચી પરંતુ તે સાચી છે બાગાયતી ખેતી પૂરતી. અન્ય પાકની ખેતી કરતાં ખેડૂતોની સ્થિતિ અલગ છે. તેમાં પણ કચ્છમાં બધે હજુ સિંચાઈ માટે નર્મદાના પાણી પહોંચ્યા નથી. આથી ઘણા સિંચાઈ સુવિધાવિહોણા ગામોમાં ખેતીનો મુખ્ય આધાર આકાશી મહેર જ છે. છેલ્લા બે દાયકાથી વરસાદનું પ્રમાણ વધ્યું છે, દુષ્કાળનાં વર્ષો ઘટ્યાં છે, પરંતુ મેઘમહેર ખેતીમાં જરૂરી હોય તે સમયે જ થાય તેવું હોતું નથી. એકી સાથે વરસતું પાણી ખેતીને ઉપયોગી થવાના બદલે જમીનો ધોઈ નાખે છે. વરસાદી પાણીના સંગ્રહની પૂરતી વ્યવસ્થા પણ ન હોવાથી મોટા ભાગનું પાણી સમુદ્રમાં વહી જાય છે. તેમ જ બિયારણ, ખાતર, દવાઓ, મજૂરી વગેરે પણ ખેતીને વધુ મોંઘી બનાવી રહ્યા છે. આથી સરહદી વિસ્તારમાં ખેતીનું પ્રમાણ ધીમે ધીમે પરંતુ ચોક્કસ રીતે ઘટી રહ્યું છે. અમુક ગામોની ખેડવાલાયક જમીન અત્યારે પડતર પડી છે. નવી પેઢી ખેતી કરવા રાજી નથી. યુવાનો ગામડાં છોડી રહ્યા છે. તેવી સ્થિતિમાં લખપત, અબડાસા અને નખત્રાણા તાલુકાની ત્રિભેટે વસેલા ઉસ્તિયા ગામની કાયાપલટ કરવાનો નિશ્ચય વતનપ્રેમી પણ વતનથી દૂર રહેનારા લોકોએ લીધો છે. ખેતી પોષણક્ષમ બને, વધુ ને વધુ લોકોને રોજગારી મળે તે હેતુથી તેમણે નવો પ્રયોગ કર્યો છે- સહકારી ખેતીનો. જેમાં ખેતર એક વ્યક્તિનું, પૈસા બીજાના અને શ્રમ ત્રીજાનો. ત્રણેનો ખેતમાંથી મળતા વળતરમાં ભાગ. આ રીતે ગરીબ શ્રમિકો કે ખેતીની ઉજ્જડ બની ગયેલી જમીન ધરાવનારાઓને તો ફાયદો છે જ, સાથેસાથે ગામ પ્રત્યે પ્રેમ અનુભવતા અને પૈસા ધીરનારા લોકોને પણ ફાયદો છે. સહિયારી ખેતીના પગલે ગામમાં પણ વિકાસકામ થતાં તેની સૂરત પણ પલટાઈ રહી છે.