કચ્છમાં મળી નવી વનસ્પતિ

જૈવવિવિધતા ધરાવતું કચ્છ સંશોધકો માટે વિપુલ તકો પૂરી પાડે છે. તાજેતરમાં જ વનસ્પતિશાસ્ત્રના અધ્યાપકોએ લખપત તાલુકામાંથી વનસ્પતિની તદ્દન નવી જ, વિશ્વમાં ક્યાંય નોંધાઈ ન હોય અને જેનું અસ્તિત્વ જોખમમાં છે, તેવી વનસ્પતિ શોધી કાઢી છે. આ વનસ્પતિ પથરાળ જમીન અને સૂકા વિસ્તારમાં ઊગે છે. તે આ વિસ્તારની ઇકોલૉજી માટે ખૂબ મહત્ત્વની છે. પશુઓ તેને ખાતા નથી, પરંતુ તે મધમાખી સહિતના અન્ય જીવજંતુઓ માટે તે આધારરૂપ છે. તેના સંવર્ધન માટે પ્રયત્ન થવો જોઈએ. આ વનસ્પતિના ઔષધીય ઉપયોગ માટે સંશોધન થવું જોઈએ.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છ અત્યાર સુધી ભલે પાણીની, વરસાદની તંગી ધરાવતો પ્રદેશ હોય, પરંતુ તેની ભૂભૌગૌલિક રચના જ તેને જીવવૈવિધ્યની બાબતમાં અદ્વિતીય બનાવે છે. અહીં એક જમાનામાં ડાયનોસોર્સ વિહરતા હોવાના પુરાવા મળ્યા છે, તો આજે પણ રણ, ડુંગર અને દરિયામાં વિવિધ પ્રકારના સજીવો જોવા મળે છે. વિશ્વની જેમ જ કચ્છમાં પણ સજીવોની અનેક પ્રજાતિઓ હજુ વણઓળખાયેલી છે. સદીઓથી કચ્છમાં જે-તે વનસ્પતિ કે પ્રાણી હોય પરંતુ તેની ઓળખ હજુ સુધી થઈ શકી ન હોય તેવું બન્યું છે. અમુક વખતે તે સજીવની ઓળખ મળે, તેના વિશે અભ્યાસ થાય તે પહેલાં જ તે નામશેષ થઈ જતી હોવાની ઘટના વિશ્વમાં અનેક જગ્યાએ ઘટે છે. ત્યારે કચ્છમાંથી નવી પ્રજાતિઓ ઓળખાય તે વૈશ્વિક સ્તરે પણ મહત્ત્વનું છે. ગાંધીનગરની અને લીમખેડાની સરકારી વિજ્ઞાન કૉલેજના બે અધ્યાપકોએ તાજેતરમાં જ કચ્છના સરહદી એવા લખપત તાલુકાના દુર્ગમ વિસ્તારમાંથી દુનિયામાં ક્યાંય પણ નોંધાઈ ન હોય તેવી ક્ષુપ પ્રકારની વનસ્પતિ શોધી કાઢી છે. આ વનસ્પતિ લખપત તાલુકાની તદ્દન અલગ પ્રકારની ઇકો-સિસ્ટમને જાળવી રાખવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. ગાય કે ઘેટાં બકરાં જેવા પશુઓના આહાર માટે તે ભલે ઉપયોગી ન હોય, પરંતુ મધમાખી જેવા કિટકોને અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવામાં તે ખૂબ ઉપયોગી છે. તે જમીનનું ધોવાણ અટકાવવા માટે પણ મહત્ત્વની છે. હજુ આ વનસ્પતિના ઔષધીય ઉપયોગ અંગે સંશોધન થયું નથી, પરંતુ જો સંશોધન થાય તો તેના નવા ઉપયોગ પણ સામે આવી શકે તેમ છે. પર્યાવરણ માટે ઉપયોગી એવી આ વનસ્પતિનું અસ્તિત્વ આજે ખતરામાં છે. તેને બચાવવા માટે પગલાં લેવા આવશ્યક છે.