લડાખનો લલકારઃ એવા રે અમે એવા, રહેવા દો જેવા છીએ એવા...

પર્યટક તરીકે આપણને લેહ પેલેસ અને પેંગોંગ લેક જોવા જવું બહુ ગમે, પણ ત્યાં જઈને આપણે પર્યાવરણનો સોથ વાળી નાખીએ એ ન ચાલે. વિચાર કરો, ‘થ્રી ઈડિયટ્સ’નો રેન્ચો લડાખી પ્રજાના અધિકાર માટે ઉપવાસ પર ઊતર્યો છે ને એની એક માગણી છેઃ અમને અમારા પર્યાવરણની રક્ષા કરવા દો!

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

દસ-બાર હજાર ફૂટની ઊંચાઈ છે. દેશમાં બીજે ઉનાળો બેસવામાં છે અને અમુક ઠેકાણે તો તાપમાનનો પારો વગર ઉનાળે ૩૫-૩૬ ડિગ્રીએ પહોંચી ગયો છે, પણ આપણે અત્યારે જ્યાંની વાત કરીએ છીએ એ સ્થળે તો માઈનસ પાંચ-છ સેલ્સિયસ તાપમાન છે. ૨૦૦થી ૩૦૦ લોકો આવી કડકડતી ઠંડીમાં આંદોલન કરે છે. એક માણસ અનશન પર છે અને એના ટેકામાં અન્ય લોકો પણ વારાફરતી જોડાઈ રહ્યા છે. જ્યાં શ્વાસ લેવાની સમસ્યા હોય અને હાડ ગાળતી ઠંડી હોય એવા સંજોગોમાં શા માટે આંદોલન? કારણ એક જ છે, એ જ્યાં રહે છે એ પ્રદેશમાં કુદરતે એટલા બધી સુંદરતા વેરી છે, જેનું શબ્દોમાં બયાન થઈ શકતું નથી અને જેની સુંદરતા આંખોમાં ભરી શકાતી નથી એવા લાખેણા લડાખને બચાવવું છે. એને જેવું છે એવું જ રાખવું છે.

લડાખનો વિસ્તાર બહુ મોટો છે (આશરે ૫૯,૦૦૦ ચોરસ કિલોમીટર), પણ માનવવસતિ માત્ર પોણા ત્રણ લાખ છે. અહીં પશુ-પક્ષીઓની અદ્ભુત સૃષ્ટિ છે, ઉત્તુંગ પહાડો છે, એની વચ્ચેથી વહેતી નદીઓ અને હિમનદીઓ છે. એ પહાડોની ઓથે વસે છે બહુ ભોળા લોકો. એમની સંસ્કૃતિ પણ નોખી છે. એ આપણને એમ થાય કે અહીં રહેતા લોકોને શી ખોટ હોય? ધરતી પરના એક પ્રકારે સ્વર્ગ કહી શકાય એવા પ્રદેશમાં રહેતા લોકો આંદોલન પર કેમ ઊતરી આવ્યા છે? અને એમના આંદોલનના પડઘા દેશભરમાં કેમ પડતા નથી? શું આ પ્રદેશને આપણે જોશીમઠમાં જે બન્યું અને કેદારનાથ સુધી જે બની રહ્યું છે એવું બનવા દેવું છે? આપણે કુદરતની અનુપમ સુંદરતાને કદરૂપી કરવા કેમ હરદમ તત્પર રહીએ છીએ?

કેટલા બધા પ્રશ્નો અને એય એક પ્રદેશ માટે? અહીંના પર્યાવરણવાદી અને જગવિખ્યાત ઈનોવેટર સોનમ વાંગચૂક (જેમના પરથી થ્રી ઈડિયટ્સ ફિલ્મમાં આમીર ખાનનું પાત્ર રેન્ચો તૈયાર થયું હતું એ) અનશન પર ઊતરે અને એની સાથે આ પ્રદેશના લોકો પણ જોડાય અને છતાં જ્યાં અવાજ સંભળાવો જોઈએ એ ન સંભળાય તો શું થશે એની ચિંતા જરૂર થાય.