કુમળી વયનાં આ તે કેવાં વ્યસન?

કેફી દ્રવ્યોની લતનું પ્રમાણ આપણાં બાળકો-તરુણોમાં બહુ વધી રહ્યું છે. એ રોકવાના ઉપાય છે...

- ડૉ. મિતાલી સમોવા

આપણે ત્યાં એક કહેવત છે કે ગધેડો તમાકુના ખેતરમાંથી પસાર થાય તો વ્યસન ન કરે. જો કે માણસ માટે આવી ગૅરન્ટી ન આપી શકાય. આ કહેવતના આધારે આપણે એવું માનતાં હોઈએ કે મનુષ્ય સિવાયના જીવો વ્યસન કરતા નથી તો એ હકીકત નથી. ઝૂઓલૉજિસ્ટોએ એમનાં સંશોધનોમાં એવું નોંધ્યું છે કે ઘણાં પ્રાણી જંગલમાં હાજર હોય એ જે મળે એનું વ્યસન કરતાં જોવા મળે છે. હાથીઓ ભાંગનું, વાંદરા દારૂનું અને પોપટ જેવાં પક્ષી મદ્ય ફળોનું સેવન કરીને નશાની અસર હેઠળ જોવા મળે છે. મનુષ્ય પણ તો સામાજિક પ્રાણી જ છે એથી એ પણ અવનવાં વ્યસન કરીને દુઃખદાયી જીવનમાંથી ભાગી જવા પ્રયત્ન કરતો હોય છે. વયસ્ક થયા પછી માણસ પોતાની સંપૂર્ણ જાગ્રત અવસ્થામાં વ્યસન કરે તો એનાથી કદાચ ઓછું નુકસાન થતું હશે, પરંતુ કુમળી વયે વ્યસનોનો ભોગ બાળકો-તરુણો માટે વિનાશકારી જ નીવડે એ બાબતમાં કોઈ બેમત નથી.

આપણે એવી ગેરમાન્યતા ધરાવીએ છીએ કે અમેરિકા જેવા મૉડર્ન દેશ કે આફ્રિકા ખંડના કોઈ ગરીબ દેશ અથવા ભારતમાં ગરીબ-પછાત વર્ગમાં જ નાની ઉંમરમાં વ્યસનો જોવા મળે છે, પરંતુ એ હકીકત નથી. દરેક દેશ-સમાજમાં ઓછા-વત્તા અંશે તરુણો-યુવાનોમાં સસ્તા-મોંઘા નશા કરવાની કુટેવ જોવા મળે જ છે. તરુણાવસ્થા-યુવાવસ્થા એ વિકાસની સૌથી નિર્બળ અવસ્થા હોય છે, જ્યારે વ્યક્તિ આવી નકારાત્મક જાળમાં આસાનીથી ફસાઈ શકે.