આઝાદીનાં ૭૫ વર્ષ: દેશી કબૂતરથી પોસ્ટલ ડ્રોન સુધી

ભારતમાં છેલ્લાં ૭૫ વર્ષમાં માળખાગત ફેરફારો કેવા થયા? માળખું કેટલું મજબૂત બન્યું? ક્યાં ખોખલું થયું? ક્યાં કેટલું બદલાયું? સદી સુધીની યાત્રા માટે આ પ્રશ્નો ઉપયોગી છે. અહીં આઝાદી પૂર્વેથી માંડીને આજ પર્યંતના માળખાગત પરિવર્તન અંગે સંક્ષિપ્ત ચર્ચા કરવામાં આવી છે.

૨૯ મે, ૨૦૨૨ના રોજ કચ્છ જિલ્લાના ભચાઉ તાલુકાના નેર ગામમાં કુતૂહલ ઊતર્યું હતું. એક ડ્રોન આવ્યું અને તેની સાથે ૨ કિલો વજનનું દવાનું પાર્સલ પહોંચ્યું. ભુજ તાલુકાના હબાય ગામથી નેર ગામ ૪૬ કિ.મી. દૂર છે. દૂર દૂરનાં ગામ સુધી ટપાલો પહોંચી જાય તે ભારતીય ટપાલ વિભાગની કાર્યદક્ષતા છે, તેને અત્યાધુનિક કરવાના પ્રયાસ રૂપે આ પ્રયોગ હતો. ડ્રોન મારફ્ત ટપાલો અને પાર્સલ પહોંચાડવા માટેનો પ્રયોગ ૭૫ મિનિટમાં પૂર્ણ થયો, જેમાં ઉડ્ડયનનો સમય અંદાજે ૨૫ મિનિટનો હતો. દિલ્હીની ટીમે આ પ્રયોગ કર્યો છે અને સત્તાવાર રીતે ડ્રોન પોસ્ટની શરૂઆત થાય તેની હવે રાહ જોવાઈ રહી છે.

દિલીપ ગોહિલ

ડ્રોન પોસ્ટની શરૂઆતને સહજ આશ્ચર્ય સાથે સ્વીકારી લેવાશે, પણ દેશમાં અત્યારે પિજન પોસ્ટ પણ ચાલુ છે તેની વધારે નવાઈ લાગશે. પિજન પોસ્ટ એટલે દેશી કબૂતરના પગે પરબીડિયું બાંધીને પહોંચાડવાની વ્યવસ્થા. ઓડિશામાં કટક શહેરમાં પોલીસ વિભાગ આજેય કબૂતરો પાળે છે અને તેની મારફ્ત સંદેશાઓની આપ-લે કરે છે. કેરિયર પિજન સર્વિસ નામનો વિભાગ સંદેશવાહક કબૂતરોનું લાલનપાલન કરે છે. કટકથી ભુવનેશ્વર ૨૫ કિલોમીટર દૂર પરબીડિયું મોકલવાનું હોય ત્યારે એક કબૂતર ઊડે અને ૨૦ મિનિટમાં પહોંચાડી દે.

૧૯૪૬માં બીજા વિશ્વ યુદ્ધ વખતે આ સેવા શરૂ થઈ હતી. યુદ્ધ પૂર્ણ થઈ ગયું, પણ ઓડિશા પોલીસે તાલીમ પામેલાં કબૂતરોનો ઉપયોગ ચાલુ રાખ્યો, જે સાત દાયકા પછી આજેય ચાલે છે. આજે ભલે તેનો નિયમિત ઉપયોગ ના થતો હોય, પણ એક પરંપરા જાળવી રાખવામાં આવી છે. કટકના કબૂતરથી કચ્છના પોસ્ટલ ડ્રોન સુધીનું ઊંડાણ એ આઝાદ ભારતની હરણફાળનું પ્રતીક છે.

સંદેશા માટે હવે ઇન્ટરનેટનો જ ઉપયોગ થાય છે, પણ પાર્સલ કે જરૂરી દસ્તાવેજો ઝડપથી પહોંચાડવા હજીય એરમેઇલની જરૂર પડે. એરમેઇલ દૂરના સ્થળ માટે, પણ નજીક નજીકનાં સેન્ટરો અને ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જરૂરી સામગ્રી પહોંચાડવા ડ્રોનની જરૂરિયાત ઊભી થવાની છે. ભારતનો ટપાલ વિભાગ તેની તૈયારીમાં છે એ આઝાદીનાં ૭૫ વર્ષ પછી પણ દેશ અવિરત ગતિ કરી રહ્યો છે તેનો પણ નમૂનો છે.