મરાઠી વાનગીઓ વડોદરાવાસીઓને વહાલી કઈ રીતે બની?

પ્રત્યેક પ્રદેશની રહેણીકરણી તથા ખાણીપીણી ઉપર ત્યાં રહેતા મોટા જનસમુદાયનો પ્રભાવ રહેવાનો જ. શાસન પ્રણાલીની પણ અસર રહે. તેથી જ આપણે ત્યાં દરેક પ્રદેશની કોઈક ને કોઈક વિશેષ વાનગીઓ જોવા મળે છે. દીવ દમણ કે ગોવામાં પોર્ટુગીઝોની અસર ત્યાંના ફૂડ ઉપર આજે પણ જોવા મળે છે. એવી જ રીતે મરાઠા શાસન હેઠળ રહી ચૂકેલા વડોદરામાં આજે પણ મરાઠી વાનગીઓનો પ્રભાવ જોઈ શકાય છે.

- સુશીલા મેકવાન

અગાઉના સમય કરતાં આજે વાનગીઓની બનાવટ પણ બદલાઈ ગઈ છે અને સ્વરૂપ પણ બદલાઈ ગયું છે એમ કહીએ તો ચાલે. પ્રત્યેક વાનગી અત્યારે એક પ્રયોગશાળામાં છે તેની ઉપર અવનવા અખતરા થઈ રહ્યા છે અને નવા નવા નામે લોકોને આકર્ષવાની હરીફાઈ ચાલી રહી છે. આ સંજોગોમાં પણ અમુક વાનગીઓ તેમનું મૂળ નામ અને લોકપ્રિયતા બરકરાર રાખી પોત પોતાના ક્રમે સ્થિર ઊભેલી જોવા મળે છે. શહેરે શહેરે આ ક્રમ બદલાતો રહે છે.

વડોદરાની વાત કરીએ તો અહીંની વાનગીઓનું નામ પડતાં જ મિસળ પાંઉ, સેવઉસળ કે લીલો ચેવડો ’ને ભાખરવડી નજર સમક્ષ તરવરે. તેમાં સેવઉસળનું તો મૂળ જ વડોદરા ગણાય. આ વિશે વડોદરાના ઇતિહાસવિદ ચંદ્રશેખર પાટીલે ‘અભિયાન’ સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું કે, ‘વડોદરામાં ૧૭મી સદીમાં મુઘલો પાસેથી સત્તા મરાઠાઓ પાસે આવી. પાણીપત યુદ્ધમાં અફઘાનો સામે પેશવાઓ હારતા પેશ્વાએ પેલાજી ગાયકવાડને વડોદરાનો વહીવટ સોંપ્યો અને તે પછી મરાઠા સામ્રાજ્યએ લગભગ ૨૦૦થી ૨૫૦ વર્ષ શાસન કર્યું. ગાયકવાડી શાસનને પરિણામે વડોદરામાં મરાઠી કર્મચારીઓ, સૈનિકો, અમલદારો મોટા પ્રમાણમાં આવીને વસ્યા અને તેમની સાથે આવી તેમની મરાઠી વાનગીઓ જે હવે વડોદરાની વાનગીઓ બની ગઈ છે.’

વધુમાં તેમણે કહ્યું કે, ‘સયાજીનગરીને સંસ્કારી નગરી બનાવવામાં સિંહ ફાળો આપનાર સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા આખી દુનિયામાં ભ્રમણ કરતા અને જ્યાંથી મળે ત્યાંથી ત્યાંની શ્રેષ્ઠ વસ્તુઓ વડોદરામાં આયાત કરતા. આ શોખ પશુ-પક્ષી કે વનસ્પતિ સુધી સીમિત ન રહ્યો, પણ વાનગીઓ સુધી વિસ્તર્યો. સયાજીરાવે વિશ્વની વિવિધ વાનગીઓની માહિતીનો મરાઠીમાં અનુવાદ કરાવી ૨૧ ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ કરાવ્યા હતા. જેમાં ૫૦૦થી ૬૦૦ હજાર પાનાં હતાં.’