વૈવિધ્યસભર કચ્છમાં મ્યુઝિયમોની પણ વિવિધતા

કચ્છમાં અલગ-અલગ પ્રકારનાં ૧૭થી વધુ અને ભુજ તથા આસપાસના વિસ્તારમાં ૧૧થી વધુ નાનાં-મોટાં મ્યુઝિયમ છે. અમુક ખાનગી સંગ્રાહકો પણ સંગ્રહાલય ઊભું થઈ શકે તેટલી વસ્તુઓ ધરાવે છે. પરંપરાગત સંગ્રહાલયો ઉપરાંત ભૂસ્તરશાસ્ત્રના વિવિધ નમૂનાઓ ધરાવતાં, હસ્તકલાના અલભ્ય નમૂના ધરાવતાં, એકાદ-બે સદીઓ જૂના ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો ધરાવતાં મ્યુઝિયમો પણ કચ્છની શાન સમા છે. તાજેતરમાં જ બનેલું ભૂકંપ અંગેની માહિતી આપતું સ્મૃતિવન અને વિજ્ઞાનનું મ્યુઝિયમ પણ અનોખી ભાત પાડનારું છે.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છની અન્ય વિશિષ્ટતાની જેમ જ અહીંનાં મ્યુઝિયમો પણ વિશિષ્ટ છે. કચ્છનો ઇતિહાસ, ભૂગોળ, સંસ્કૃતિ, પુરાતત્ત્વ, ભૂકંપ, વિજ્ઞાન, હસ્તકલાઓ, ભૂસ્તરશાસ્ત્ર, દેશભક્તિ વગેરે અનેક વિષયોનાં સંગ્રહાલયો કચ્છમાં છે. આ સંગ્રહાલયો ઉપર જો ઉપરછલ્લી નજર પણ નાખવામાં આવે તો કચ્છના ભૂતકાળ, વર્તમાનનાં દર્શન સહેલાઈથી થઈ શકે. કચ્છ મ્યુઝિયમ તો ગુજરાતનું સૌથી જૂનું મ્યુઝિયમ છે. તો ભૂકંપ દિવગંતોની યાદમાં બનાવવામાં આવેલું સ્મૃતિવન અને તેનું મ્યુઝિયમ ભૂકંપની માહિતી આપનારું ગુજરાતનું પ્રથમ મ્યુઝિયમ છે. તેવી જ રીતે કચ્છ યુનિવર્સિટીના અર્થ એન્ડ ઍન્વાયરન્મેન્ટ સાયન્સ વિભાગમાં આવેલું જિયોલૉજિકલ મ્યુઝિયમ પણ તદ્દન અલગ છે. કચ્છના સાંસ્કૃતિક વારસામાં મહત્ત્વની એવી હસ્તકલાને ભાવિ પેઢી માટે સાચવીને બેઠેલાં મ્યુઝિયમો પણ અહીં છે. કચ્છનાં લોકસંગીત અને વાદ્યોને સમાવતું મ્યુઝિયમ બનાવવા પણ હિલચાલ શરૂ થઈ છે. તો ધોળાવીરામાં આવેલા મ્યુઝિયમમાં કચ્છના રણ સમા વિસ્તારમાં આજથી ૫૦૦૦ વર્ષ પહેલાં વસતા લોકો અને તેમની સંસ્કૃતિનો ઇતિહાસ સંગ્રહાયેલો છે. કચ્છમાં આવતાં પ્રવાસીઓને સફેદ રણ, માંડવીનો દરિયા કિનારો, કોટેશ્વર- નારાયણ સરોવર જેવી જગ્યાઓની સાથે સાથે કચ્છના મ્યુઝિયમ જોવામાં પણ ખૂબ રસ હોય છે. આ મ્યુઝિયમોની જાળવણી યોગ્ય રીતે થાય, તેનો પ્રચાર અને પ્રસાર સારી રીતે થાય તે જરૂરી છે. તેમ જ સરકાર કે ટ્રસ્ટ હસ્તક રહેલાં મ્યુઝિયમો પાસે જે વિવિધ નમૂનાઓ છે તે પણ વ્યવસ્થિત રીતે પ્રદર્શિત થવા જોઈએ. નવા નમૂનાઓ મેળવવા માટે પણ પ્રયાસ કરવા જરૂરી છે. કચ્છના અનેક સંગ્રાહકો પાસે અલભ્ય નમૂનાઓનો સંગ્રહ છે. તેઓ પોતે જ મ્યુઝિયમ બનાવવા માટે પ્રયત્ન તો કરે છે, પરંતુ તેમને સફળતા મળતી નથી. આવા સંગ્રાહકો પાસેના નમૂનાઓ પણ જો વ્યવસ્થિત ચાલતાં સંગ્રહાલયોમાં સચવાય તો આ અદ્ભુત ખજાનો ભાવિ પેઢીઓ નિહાળીને તેનું જ્ઞાન મેળવી શકે.

એલ.એલ.ડી.સી. મ્યુઝિયમમાં વિવિધ જ્ઞાતિના પહેરવેશ તાદ્રશ્ય થાય છે