યોગ એટલે શું? યોગનાં ભિન્ન-ભિન્ન અર્થ અને વ્યાખ્યા

આયુર્વેદનો પાયો જેના પર છે તે સાંખ્યદર્શનની જગતને ભેટ આપનારા ’ને શ્રી વિષ્ણુના અવતાર ગણાતાં શ્રી કપિલ મુનિએ પ્રકૃતિ ’ને પુરુષ એમ બે ભાગમાં જેને વિજ્ઞાન એનર્જી’ને મેટર કહે છે તેને વહેંચ્યા છે

- ગૌરાંગ અમીન

જે રોગ શોધાયા નથી તેના રોગી ગમે ત્યાં જડે

યોગની વ્યાખ્યાઓનો ભોગ જોઈએ તેવો મળે

યોગ શબ્દ વિશ્વની કેટલીય ભાષામાં જાણીતો છે 'ને પૃથ્વી પર એક વર્ષમાં અબજો વાર વપરાય છે. ઘણાંને યોગ શબ્દનો અર્થ ખબર છે. ઘણાંને યોગ શબ્દના અર્થ કરતાં વિશેષ મર્મ ખબર છે. ઘણાં માટે યોગ ધર્મ છે, તો ઘણાં માટે કર્મ છે. તેમ છતાં વિચિત્ર વાસ્તવિકતા એ છે કે યોગ શબ્દના સામાન્ય ’ને ચોક્કસ અર્થમાં ઘણી વાર ભેળસેળ જોવા મળે છે. એથી આગળ જે રીતે લોકો પ્રેમ, આનંદ ’ને સત્યના પોતપોતાની સમજ સિવાય વ્યક્તિગત સગવડ મુજબ અવનવા અર્થ કાઢે છે તેવું યોગ અંગે પણ થઈ રહ્યું છે. સાધારણ માણસ હોય કે અસાધારણ માનસ, જેમ કળા એટલે શું? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ગમે તે ક્રિયાને કળા જાહેર કરી દેવામાં આવે છે તેમ યોગ શબ્દ પણ ગમે તે ઘટના કે બાબત સાથે ચોંટાડી દેવામાં આવે છે. એવામાં જેને યોગની મૂળભૂત વ્યાખ્યા જાણવામાં થોડો કે વધુ ગંભીર રસ હોય તેને કામમાં આવે એવી માહિતી મળે એ વધુ જરૂરી બની જાય છે. બેશક, નોર્મલ જિજ્ઞાસુ ’ને સ્પેશિયલ મુમુક્ષુ સાથે અન્ય જીવો પણ યોગ અંગે સાચું 'ને સારું શીખી જ શકે છે.