'માંગા' એટલે જાપાનીઝ કોમિક્સની અજાયબ દુનિયા

અમદાવાદ મૅનેજમૅન્ટ એસોસિયેશન(એએમએ) ખાતે જાપાન ઇન્ફોર્મેશન એન્ડ સ્ટડી સેન્ટર સ્થપાયા બાદ ભારત-જાપાન વચ્ચેના સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનની પ્રવૃત્તિઓને વેગ મળ્યો છે. આ જ કડીમાં એએમએ ખાતે ૧૧મો જાપાન ફેસ્ટિવલ આયોજિત કરવામાં આવ્યો છે આ ફેસ્ટિવલ હેઠળ યોજાયેલા ‘માંગા હોકુસાઈ માંગા' આર્ટ શૉ પ્રદર્શન હેઠળ જાપાનની પ્રખ્યાત માંગા કલાને એક નવા જ દૃષ્ટિકોણ હેઠળ લોકો સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવી છે.

- આર્જવ પારેખ

વર્ષ ૧૯૭૨માં જાપાનીઝ સરકાર દ્વારા જાપાન ફાઉન્ડેશન નામની સંસ્થાની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ સંસ્થાનો મુખ્ય હેતુ સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનથી એક આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિકસિત કરવાનો રહ્યો છે. સંસ્થા દ્વારા થતાં સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનના કાર્યક્રમ હેઠળ અમદાવાદમાં અમદાવાદ મૅનેજમૅન્ટ એસોસિયેશન ખાતે ‘માંગા હોકુસાઈ માંગા’ નામની પ્રદર્શનીનો પ્રારંભ થયો છે, જેમાં જાપાનની માંગા કલાના ઉદ્ભવથી માંડીને તેનાં પરંપરાગત અને આધુનિક રૂપો વચ્ચે ચર્ચા પ્રસ્તુત કરવામાં આવી છે. પરંપરાગત અને આધુનિક માંગા વચ્ચે શું સામ્યતા છે અને શું ભેદ છે એ દર્શાવતું આ પ્રદર્શન છે, જેમાં માંગાનું સમય સાથે બદલાતું સ્વરૂપ જોવા મળે છે. ડિરેક્ટર જેકલીન બર્નેટ્ટ, ક્યુરેટર ઇતો યુ, તાકાહાશી મિઝુકી અને આર્ટ ડિરેક્ટર સોબુ શિનના માર્ગદર્શન હેઠળ આ સમગ્ર પ્રદર્શન રજૂ કરવામાં આવ્યું છે.

છેલ્લા ઘણા સમયથી માંગા કલાને મનોરંજનનું એક સાધન જ ગણવામાં આવે છે, પરંતુ આ કલાએ સમય સાથે સાહિત્ય, સંશોધન અને વિવેચન માટેના પણ રસ્તાઓ ખોલ્યા છે. ‘માંગા હોકુસાઈ માંગા’ પ્રદર્શન એ કોઈ માંગા કલાનું સામાન્ય પ્રદર્શન નથી. આ પ્રદર્શન પહેલાં થયેલાં પ્રદર્શનોથી અલગ એટલા માટે પડે છે, કારણ કે તે સમકાલીન જાપાનીઝ માંગા કૉમિક્સની વિશદ ચર્ચા કરે છે અને તેના પર કલાકાર હોકુસાઈનો પ્રભાવ કેટલો છે તે અંગે આપણું ધ્યાન ખેંચવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આ સિવાય આ પ્રદર્શનનું ધ્યાન વિવિધ શૈલીઓ, ચિત્રવાર્તાઓ, સચિત્ર નવલકથાઓ અને જાપાનીઝ સંસ્કૃતિ પર વધુ છે, જ્યારે પહેલા શબ્દોના સંકલન, ચિત્રો અને પાત્રો પર વધુ ધ્યાન આપવામાં આવતું હતું. માંગા કલાચિત્રો જોવાની પણ એક અલગ રીત છે. જેમાં કોઈ પણ પાનાંમાં રહેલી વિગતને જમણેથી ડાબે અને ઉપરથી નીચે એમ વંચાય છે. કોઈ પણ સામાન્ય જાપાનીઝ સ્ક્રિપ્ટ આ રીતે જ વંચાય છે. આ પ્રદર્શનની ગોઠવણ પણ એ જ શૈલીમાં કરવામાં આવી છે.

‘માંગા હોકુસાઈ માંગા' એટલે શું?