वेदों में छिपा है सम्पूर्ण ब्रहमांड का रहस्यઅસ્તિત્વમાં કેટલા લોક છે?

નીચેના સાત લોક પાતાળ જૂથમાં પડે છે. હા, ઉપરના સાત ચક્ર 'ને નીચેની સાત ચક્રાવસ્થાની રીતે પણ ચૌદ લોક થાય છે. સત્યલોક સાથે બ્રહ્માને જોડાણ છે, જ્યાં આત્મા મુક્ત થાય છે સતત અમુક લોક વિસર્જન પામે છે અને અમુક સર્જન પામે છે. માયાના પડદાને કારણે એક લોકના રહેવાસી અન્ય લોકના રહેવાસીને જોઈ શકતા નથી. તમામ લોકમાં ચેતના છે

- ગૌરાંગ અમીન

ધર્મ કે વિજ્ઞાન પોતપોતાનાં, પણ પૃથ્વીલોક એક છે `

આ બ્રહ્માંડ બહાર દૃષ્ટિ જાય તો અન્ય લોક અનેક છે

લોક શબ્દ પરથી લોકો શબ્દ આવ્યો છે. સંસ્કૃતમાં લોક શબ્દ કોસ્મોસ તેમ જ મેનકાઇન્ડ ’ને હ્યુમન રેસ માટે કામમાં લેવાય છે. એ સિવાય સંસાર, વિશ્વ કે બ્રહ્માંડના અર્થમાં વપરાય છે. વર્લ્ડ શબ્દ માટે સંસ્કૃતમાં સ્થિતિ, સંસ્કૃતિ ’ને ભાવ જેવા ટૅનિકલ ટર્મ પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે. યુનિવર્સ માટે સચરાચર ’ને દિગ્વલય સાથે જે સતત ગતિમાન છે તે સર્વનું એક મંડળ એવો સર્વજગત શબ્દ છે. પૃથ્વી માટે મર્ત્યલોક, ભૂલોક, જનપદ ’ને મનુષ્યલોક જેવા શબ્દ પણ છે. સૃષ્ટિના સદર્ભમાં લોક સૌથી વધુ જાણીતો 'ને ઉપયુક્ત શબ્દ છે. ભુવન એથી ઓછો. લૌકિક એટલે કે સંસારી, જાગતિક, ભૌતિક, સ્થૂળ ’ને અલૌકિક એટલે દૈવી, ઈશ્વરીય, અશરીરી, આત્મિક એવા અર્થઘટન હોવા છતાં આ જે લોકમાં આપણે જન્મ્યા, જીવીએ છીએ ’ને મોટે ભાગે મૃત્યુ પામીશું એ લોક સિવાય ઘણા લોક છે એવું હિન્દુ શ્રુતિ ’ને અનુભવ જણાવે છે. કેટલા લોક છે? કયા કયા? લોક એટલે?

સામાન્ય રીતે હિન્દુ માનસ ’ને માણસ ત્રણ લોક છે એવું માને છે. વિષ્ણુજીના અવતાર વામન જે ત્રિવિક્રમ તરીકે ઓળખાયા તે રાજા બલિ પાસેથી ત્રણે લોક કબજે કરે છે, તે રીતે પણ ત્રિલોકનો ઉલ્લેખ મળે છે. ભૂલોક, સ્વર્ગ 'ને નરક. સ્વર્ગ એટલે ઉચ્ચ કે ઊર્ધ્વલોક. નર્ક એટલે નીચ કે અધોલોક. ત્રિલોકેશ્વર કે ત્રિલોકનાથ કે ત્રિલોકપતિ કે ત્રિલોકસ્વામી સ્વરૂપ ઘણાં જાણે છે. ત્રિલોકધાત્રી એટલે ત્રણે લોકનું ભરણપોષણ કરનારી શક્તિ એવમ મા. ત્રિલોકરક્ષી તરીકે એ રક્ષા કરે છે. એ જ આઘા ત્રિલોકવેધી પણ કહી છે. ત્રિલોકાસુર નામનો વિલન ક્યાંય વાંચવામાં આવ્યો નથી. ઘણાં ત્રિજગત શબ્દ પણ યુઝ કરે છે. ત્રિભુવન જાણીતો ટર્મ છે. ઓછાને ખબર હોય એવો ‘માજી તું હિન્દુ હિતેશ્વરી માત, હલકતી હેતથી રે લોલ; માજી તારા ગુણ ત્રિભુવન ગાય, જગતમાં જોટો નથી રે લોલ’ જૂનો ગરબો છે. ભુવનેશ્વરી ’ને ભુવનમોહિની જેવા ભુવન શબ્દ સાથે જોડાયેલા સ્વરૂપ સાથે ભવ અર્થાત્ શિવજી ’ને ભવાની અર્થાત્ માતાજી યા શક્તિ સંકળાયેલા છે. ત્રિભુવનસુંદરી ’ને ત્રિભુવનગુરુ ઓછાં જાણીતાં સ્વરૂપ છે.