વીરચંદ ધરમશી: ગરવીલા ગુજરાતી.. સંન્યાસી સમા ઈતિહાસકાર

વીસરાતા જતા કાળની મૂંગી-બોલતી ફિલ્મો, પારસી રંગભૂમિ, કળાસાહિત્ય, સંસ્કૃતિ, વગેરેના ઊંડા અભ્યાસુ, સંશોધનકાર વીરચંદભાઈનું તાજેતરમાં યથોચિત સમ્માન થયું ત્યારે એક સવાલઃ તન છોટું, પણ મન મોટું ધરાવતી હે ખમીરવંતી જાતિ.. આ ઈતિહાસ-ઋષિને પોંખવામાં આપણને હજી કેટલી વાર?

- કેતન મિસ્ત્રી (મુંબઈ)

ગુજરાતી તરીકે આપણી છાતી છપ્પનની થઈ જાય એવી ક્ષણ. ચાર ડિસેમ્બરથી એક અઠવાડિયું મુંબઈમાં ફિલ્મ પ્રિઝર્વેશન ઍન્ડ રિસ્ટોરેશન અર્થાત્ દુર્લભ ગણાય એવી ફિલ્મનું જતન અને એનો પુનઃ સંગ્રહ વિશેની કાર્યશાળા યોજાઈ ગઈ. પહેલા જ દિવસે ઐતિહાસિક રિગલ સિનેમામાં ઈતિહાસકાર વીરચંદ ધરમશીનું સમ્માન કર્યું લેખક-દિગ્દર્શક-કવિ ગુલઝાર સાહેબે. તે વખતે ન માત્ર ગુલઝાર સાહેબ, બલકે ત્યાં ઉપસ્થિત ફિલ્મ, ઈતિહાસપ્રેમી ઑડિયન્સે એમને તાળીના ગડગડાટથી વધાવી લીધા. વીરચંદભાઈને એનાયત થયેલું સાઈટેશન કહે છે:

ફૉર હિઝ એક્સ્ટ્રાઑર્ડિનરી ડેડિકેશન ઍન્ડ પૅશન ઍઝ અ સ્કૉલર, રિસર્ચર ઍન્ડ ક્રોનિકલર ઑફ ધ ફ્રેજાઈલ હિસ્ટરી ઑફ ઈન્ડિયા'સ સાઈલન્ટ સિનેમા, ધૅટ વિલ એન્શ્યૉર ધૅટ ફ્યુચર જનરેશન્સ વિલ રિમેમ્બર ધ અર્લી પાયોનિયર્સ ઍન્ડ સ્ટાર્ટ્સ ઑફ ઈન્ડિયા’સ સાઈલન્ટ એરા, ઈવન ધો ધ ફિલ્મ્સ આર લોન્ગ ગોન ઍન્ડ ફરગોટન..

ગુલઝાર દ્વારા 'લાઈફટાઈમ અચીવમેન્ટ એવૉર્ડ’થી સમ્માનિતઃ અમિતાભ બચ્ચને પણ વીરચંદભાઈનાં માતબર કાર્યોને બિરદાવ્યાં.

નવી મુંબઈના નેરુળમાં પ્રખ્યાત ઐય્યપ્પા મંદિરની નજીક આવેલા વીરચંદભાઈના ત્રણેક રૂમના નિવાસસ્થાનમાં એક ખંડ પુસ્તકો, સંદર્ભગ્રંથો, હસ્તપ્રતોને સમર્પિત છે. તમે એમને સમ્માન બદલ મુબારકબાદી આપો તો આ ઓલિયા જેવા ઈતિહાસકારનો પ્રતિભાવઃ

‘જુઓ ભાઈ, આ તો મિડિયા આધિપત્યનો યુગ છે. ગુલઝાર સાહેબ જેવી વ્યક્તિના હાથે એવૉર્ડ મળે, એનો ફોટો રાષ્ટ્રીય કક્ષાનાં અંગ્રેજી અખબારોમાં છપાય, બે-ચાર જણ વાત કરે ને ચર્ચા ચાલે. બાકી, મારું શું ને કેટલું પ્રદાન છે એની કોને શી ખબર? હા, હરખ જરૂર થાય. કોઈ આપણા કામને બિરદાવે એનો જરૂર આનંદ થાય જ.’