ઘરમાં નો’તા દીવા ત્યારે શીદ માંડ્યા’તા વિવા?

આપણી લોકસંસ્કૃતિમાં લગ્નગીતોનો ખજાનો છે અને લગ્નની દરેક વિધિ, દરેક પ્રસંગનાં ગીતો છે. જે પ્રદેશ પાસે આવો વારસો નથી એ લગ્નમાં ફિલ્મગીતો પાસે જાય છે, પણ આપણે આટલા સમૃદ્ધ હોવા છતાં શું કામ સિનેમા પાસે જઈએ છીએ?

- દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ)

છાંટીને લખવી કંકોતરી.., પ્રથમ ગણેશ બેસાડો રે મારા ગણેશ દુદાળા.. દાદા લીલા તોરણ લીલો માંડવો.. લાખોપતિ રે સાજન બેઠું માંડવે.., સીતાને તોરણ રામ પધાર્યા.., કાળજા કેરો કટકો મારો ગાંઠથી છૂટી ગયો..

નીલેશ પંડ્યા: વાતાવરણને હળવું કરવા લનોમાં ફટાણાં ગવાતાં.

ગુજરાત અને ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્રનું લોકજીવન એની ભાતીગળ સંસ્કૃતિને કારણે પ્રખ્યાત છે. એવો જ વૈભવી છે એનો કળાવારસો. લગ્નની વાત કરીએ તો, આ પ્રાંત પાસે લગ્નની દરેક વિધિ-પ્રસંગને અનુરૂપ ગીતો છે. કંકોતરી લખવાથી માંડીને કન્યાવિદાય, કન્યા સાસરિયાંની ડેલીએ પહેલું ડગ મૂકે ત્યાં સુધીનાં ગીતો છે. ઘરઆંગણે આવેલા પ્રસંગનો હરખ આ ગીતોમાં છલકાતો જોવા મળે છે. બારસાખે લીલુંછમ તોરણ બંધાય એ પહેલાં ઉત્સવનું વાતાવરણ સર્જવા પરિવારની મહિલાઓ એકાદ સપ્તાહથી ભેળી થઈ રૂડાં ગીતો ગાય છે.

- ઉલ્લેખનીય છે કે ઝવેરચંદ મેઘાણી સહિત અનેક મૂર્ધન્ય લોકસાહિત્યકારોએ લોકજીવનનો પડઘો એમણે રચેલાં લગ્નગીતોમાં પાડ્યો છે. સૌરાષ્ટ્ર-ગુજરાતની લોકસંસ્કૃતિ સાથે વણાયેલાં લગ્નગીતોમાં વર-કન્યાને રામ અને સીતા, શિવ અને પાર્વતીની ઉપમા આપવામાં આવી છે. આ જુઓઃ વરરાજાને પોંખતી વેળાએ સીતાને તોરણ રામ પધાર્યા.. લે રે પનોતું પહેલું પોંખણું. કેટલાંક ગીતોમાં વરને મોર અને કન્યાને કોયલ કહી છેઃ મોર જાજો ઉગમણે દેશ.. અથવા કન્યા ભીને વાન ભલે હોય, પણ કોયલ જેવી મીઠી બોલી છે.

લગ્નમાં દરેક વિધિમાં એક માહોલ ઊભો કરવા લગ્નગીતો ગવાય છે.

લલિતા ઘોડાદ્રા: પારંપરિક વિધિ જેવું જ મહત્ત્વ લગ્નગીતોનું છે.