હજી આપણે કેટલી વસતી જોઈએ?

ચીન સાથે વસતીની સરખામણી માત્ર વસતી વડે ન થાય. કોની પાસે કેટલી જમીન અને રહેવાની, ખેતીવાડીની મોકળાશ છે તે પણ જોવું પડે. બીજો વિચાર એ કરવો પડે કે ભારતમાં વધી રહેલી વસતીથી વિકાસ વધી રહ્યો છે કે પછી અફાટ માનવસાગર વિકાસમાં બાધારૂપ બની રહ્યો છે?

- વિનોદ પંડ્યા

હમણાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘના આર્થિક અને સામાજિક બાબતોના વિભાગ દ્વારા જગતની વસતિ વિશે એક સવિસ્તાર રિપોર્ટ પ્રસિદ્ધ કરાયો. દુનિયાએ તેની નોંધ લીધી, પણ ભારતે સૌથી વિશેષ નોંધ લેવાની જરૂર છે. રિપોર્ટ પ્રમાણે આવતા વરસના કોઈક મહિનામાં વસતિની સંખ્યા બાબતે ભારત ચીનને પાછળ રાખી દેશે. આજથી ચારેક વર્ષ બાદ આવી સ્થિતિ પેદા થશે એવી ધારણા હતી. અમુક અખબારોએ શીર્ષકો આપ્યાં કે ચીનને પછાડીને ભારત આગળ નીકળી જશે. અરે, પછાડશે કે ચીનને વધુ મજબૂતાઈથી ઊભું કરશે? દરેક વાતમાં પ્રથમ આવવું એ સિદ્ધિ બનતી નથી.

ચીન સાથે વસતીની સરખામણી માત્ર વસતી વડે ન થાય. કોની પાસે કેટલી જમીન અને રહેવાની, ખેતીવાડીની મોકળાશ છે તે પણ જોવું પડે. બીજો વિચાર એ કરવો પડે કે ભારતમાં વધી રહેલી વસતીથી વિકાસ વધી રહ્યો છે કે પછી અફાટ માનવસાગર વિકાસમાં બાધારૂપ બની રહ્યો છે?

દુનિયાનાં ઘણાં નાનાં સિટી-સ્ટેટ (જ્યાં શહેર જ પોતે એક દેશ છે)માં ચોરસ કિલોમીટર દીઠ વસતીની ગીચતા અથવા ઘનતા ભારત કરતાં વધુ છે, પણ એમાંના મોટા ભાગનાં આપણાં સુરત કરતાં નાનાં શહેરો અથવા ટાપુઓ છે. અમુકની વસતી તો માત્ર હજારોમાં છે. ફ્રાન્સની દક્ષિણે આવેલું મોનેકો સિટીસ્ટેટ ખૂબ સમૃદ્ધ લોકોનું આકર્ષક શહેર છે. શહેરમાં ઘણી આલીશાન, વૈભવી ઊંચી ઇમારતો છે. હોલિવૂડનાં કલાકારોનાં નિવાસસ્થાનો છે. વૈભવી નૌકા સ્પર્ધાઓ અને ગ્રાન્ડ. પ્રિમિયર મોટરકાર રેસ યોજાય છે. આ શહે૨-રાજ્યમાં પ્રત્યેક ચોરસ કિલોમીટર દીઠ ૧૯,૩૬૧ (વીસ હજારની નજીક) લોકો વસે છે. ભારતમાં આટલી ગીચ જનસંખ્યા હોય તો? ખાવાનું ક્યાં ઉગાડવું? ક્યાંથી લાવવું? જમીન બચવાનો સવાલ નથી. ભારત જેવો દેશ, જ્યાંની પ્રજા જલ્દીથી વિકાસના રસ્તે ચડતી નથી ત્યાં આટલી બધી વસતી પોસાય નહીં. ઘરઆંગણાના અર્થતંત્ર અને સમાજવ્યવસ્થાના સંદર્ભમાં પણ ન પોસાય અને વૈશ્વિક પર્યાવરણના સંદર્ભમાં પણ સારી વાત નથી. વિકસિત દેશોએ દાયકાઓથી વસતીનું પ્રમાણ નિયંત્રણમાં રાખ્યું છે, માત્ર ભારતની કમાન છટકી ગઈ હોય એવું જણાય છે. દુનિયામાં જે સૌથી ગીચ વસતીવાળા પ્રદેશો છે તેમાં છઠ્ઠા ક્રમે, ચોરસ કિલોમીટર દીઠ ૧૨૬૫ લોકો ધરાવતાં બાંગલા દેશ સિવાય બીજો કોઈ મોટો દેશ નથી. જે અન્ય છે તેમાં ક્રમાનુસાર મોરક્કો, સિંગાપુર, બહરીન, માલ્દીવ્ઝ, માલ્ટા, વેટિકન શહેર, બાર્બાડોસ, લેબનોન અને મોરેશિયસ વગેરે શહેરો અને ટાપુઓ છે.