જ્યારે શ્રીકૃષ્ણએ વસાવી દ્વારિકા નગરી...

ખંડેર થયેલી કુશસ્થલીનું નવનિર્માણ કરવા, આ પ્રદેશને સમૃદ્ધ કરવા કૃષ્ણએ કેટલાંક પગલાં લીધા. કૃષિનો વિકાસ થતાં તેમણે સમુદ્ર પાસેથી બાર યોજન જમીન મેળવી જમીનનું પુરાણ કરી કુશસ્થલીનું નવું સંસ્કરણ કર્યું.

- સવજી છાયા

શ્રી કૃષ્ણ આમ્ભીર જાતિના ગણનાયક હતા. આમ્ભીરનો અર્થ ગોપાલક થાય એટલે કૃષ્ણ ગોપ જાતિના ગણી શકાય. પ્રાકૃતિક રીતે પણ કૃષ્ણ પર્યાવરણવાદી હતા. યમુનાને કાલિયા નાગના ઝેરથી મુક્ત કરાવી, માથે મોરપીંછ, વાંસની બંસરી, માખણના ચાહક પ્રાકૃતિક જ હોય. તેઓ જ્યારે દ્વારકા આવ્યા ત્યારે ખૂબ વરસાદ પડતો હતો. એના અવશેષો આ જ દ્વારકામાં પંચ કૂઇના પાંચ મીઠા પાણીના કૂવાઓ છે. જૂના કાળમાં આ જગ્યાએ પાંચ મીઠી નદીઓનું મિલન થતું.

શ્રીકૃષ્ણ અને બલરામ દ્વારકા આવ્યા ત્યારે અહીં રેવતક નામે રાજા હતા. તેમનો પ્રદેશ રેવતાચલ, તેઓ ખેતીવાડીમાં તજજ્ઞ, રેવતક ખંડેર થઈ ગયેલી કુશસ્થલી નગરીને ફરી સમૃદ્ધ કરી રહ્યા હતા. જોગાનુજોગ કૃષ્ણ બલરામે પણ કુશસ્થલીના ઉદ્ધાર માટે મહેનત કરી. બલરામ કૃષિક્ષેત્રે બાહોશ કામગીરી બજાવતા ખેડૂત હતા. તેમનું આયુધ પણ હળ હતું. રેવતકને બલરામે ‘રાવળા તળાવ’ અને ‘રેતવા પાડો' જેવા વિસ્તારોને લીલાછમ કરી વધારે ને વધારે વૃક્ષો વાવ્યા. એટલે જ આ બંને સ્થળ રેવતકના નામ પરથી પડ્યા. શ્રીકૃષ્ણના જીવનકથનની વાતો ઈ.સ.ની સાતમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં લખાયેલ ગ્રંથ ‘હરિવંશ'માં જાણવા મળે છ., ‘ભાગવત' બાબતે પણ તેમ કહી શકાય. ડો. નાયકના મત મુજબ ભારતીય ઇતિહાસમાં સુવર્ણ યુગ ગુપ્ત રાજાઓનો ગણાય છે. તેનો લાભ દ્વારકાને મળ્યો હોઈ શકે.

હરિવંશ ગ્રંથમાં ‘દ્વારિકા' નગર પર્વતોની વચ્ચે આવેલું દર્શાવવામાં આવ્યું છે, જેમાં નજીકમાં સમુદ્રનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી.

‘ભાવગત’ પુરાણમાં રેવતાચલ (ગિરનાર) પર્વતનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી, જૈન અનુશ્રુતિ અનુસાર રેવતાચલ પર્વત દ્વારકાના ઈશાન ખૂણામાં હતો, બૌદ્ધ જાતક કથા અનુસાર ‘દ્વારિકા' નગરી સમુદ્ર તથા રેવતાચલ પર્વતની વચ્ચે આવેલી હતી, એટલે એમ માનવું રહ્યું કે આ પ્રદેશમાં કેટલીક પ્રાકૃતિક ઊથલપાથલ થઈ, તેમાં રેવતાચલ પર્વત સમુદ્રમાં ડૂબી ગયો હોય.