એનાલિસિસ.

ભારતનું ચૂંટણીપંચ કેટલું કાર્યદક્ષ? કેટલું કટિબદ્ધ?

- સુધીર એસ. રાવલ

લોકશાહીમાં સાચી સ્વતંત્રતા ત્યારે અનુભવાય, જ્યારે દેશનો કોઈ પણ નાગરિક નિર્ભય બનીને પોતાના વિચારો વ્યક્ત કરી શકે. આવું ત્યારે જ શક્ય બને જ્યારે લોકશાહી દેશમાં યોજાતી ચૂંટણીઓ મુક્ત અને નિષ્પક્ષ રીતે યોજાતી રહે. આ અર્થમાં જોઈએ તો ન્યાયયુક્ત વ્યવસ્થામાં નાગરિકોના અધિકારોના રક્ષણ માટે સર્વોચ્ચ અદાલત કરતાં પણ ભારતના ચૂંટણી પંચની ભૂમિકા પહેલા આવે છે. આપણા બંધારણમાં આવી વ્યવસ્થા વિચારવામાં જરૂર આવી છે, પરંતુ શું વાસ્તવમાં આવું થઈ રહ્યું છે ખરું? આપણે ૧૮મી લોકસભાને ચૂંટવા જઈ રહ્યા છીએ, ત્યારે દેશના એક પણ નાગરિકને પ્રમાણિકતાપૂર્વક એવું લાગતું હશે ખરું કે હાલ જે રીતે ચૂંટણીનું તંત્ર ચાલી રહ્યું છે, તે તેની ફરજ અનુસાર કાર્યરત છે?

ચૂંટણી પંચ સામેના ગંભીર સવાલોઃ

આજ સુધી મતદાન પછી જાહેર કરાતા આંકડાઓમાં ચૂંટણી પંચનું ક્યારેય જોવા ન મળ્યું હોય તેવું વર્તન આ વખતે જોવા મળી રહ્યું છે. અત્યાર સુધીમાં લોકસભાની કુલ ચાર તબક્કાની ચૂંટણીમાં ૩૭૯ બેઠકો પર મતદાન પૂર્ણ થઈ ચૂક્યું છે અને ચારેય તબક્કાની ચૂંટણીના મતદાનના આંકડાઓમાં વિવાદ થયો છે. સામાન્ય રીતે મતદાન પૂર્ણ થાય કે તરત જ ચૂંટણી પંચ દ્વારા કુલ મતદાનના આંકડાઓ જાહેર કરાતા હોય છે અને ફાઇનલ આંકડાઓ મોટા ભાગે બીજા દિવસે સવારે જ જાહેર કરી દેવાતા હોય છે. આ રસમ દાયકાઓથી ચાલી રહી છે અને આંકડાઓ વિશે કોઈ વિવાદ ક્યારેય સાંભળવા મળ્યો નથી. આ વખતે પ્રથમવાર એવું બની રહ્યું છે કે ચૂંટણી પંચ સાંજે જે આંકડાઓ રજૂ કરે અને ફાઇનલ આંકડાઓ જે અપાય છે તેમાં ખાસ્સા ૬ થી ૭ ટકાનો વધારો જોવા મળે છે! આના કારણે દેશભરમાં ચૂંટણી પંચની કટિબદ્ધતા અને કાર્યદક્ષતા સામે શંકા વ્યક્ત થઈ રહી છે.