જીવનની નશ્વરતા પાંસરા થઈને જીવતાં શિખવાડી દે!

‘વક્ત’ ફિલ્મમાં જ્યોતિષીએ ભાગ્યમાં નહીં, પણ જાતમહેનતમાં માનતા ગર્વિષ્ઠ લાલ કેદારનાથને કહ્યું હતુંઃ ‘વક્ત ઈન્સાન સે કબ ક્યા કરાયે યે નહી કહા જાતા, લાલાજી. ઈન્સાન ચાય પીને કે લિયે પ્યાલી ઉઠાયેં તો હોંઠ ઔર પ્યાલી કે દરમિયાન બહોત ફાસલા નહી હોતા, મગર કભી કભી પ્યાલી કો હોંઠ તક પહોંચતે પહોંચતે બરસોં બિત જાતે હૈં...’

- રાજ ગોસ્વામી

કદાચ હા, કદાચ ના...

એક ખેડૂતનો વર્ષો જૂનો ઘોડો ખેતરમાંથી નાસી ગયો. પાડોશીઓ ભેગા થઈને હમદર્દી દેખાડવા લાગ્યાઃ ‘આ તો બહુ ખરાબ થયું.’

‘કદાચ હા, કદાચ ના.’ ખેડૂતે કહ્યું.

બે દિવસ પછી ઘોડો પાછો આવ્યો. એની પાછળ પાછળ બીજા ત્રણ જંગલી ઘોડા આવ્યા. પાડોશીઓ રાજીના રેડઃ ‘વાહ, કેટલું સરસ કહેવાય!’ ‘કદાચ હા, કદાચ ના.’ ખેડૂતે ફરી એ જ વાક્ય ઉચ્ચાર્યું.

બીજા દિવસે એના દીકરાએ જંગલી ઘોડાને પલાણ્યો. થોડે દૂર ગયો અને ઘોડાએ એને ઉલાળ્યો. એનો પગ તૂટી ગયો.

પાડોશીઓ ઘોડાને બદુવા આપવા લાગ્યાઃ કેટલો ખરાબ છે આ તો!’

‘કદાચ હા, કદાચ ના.’ ખેડૂત બોલ્યો.

બે દિવસ થયા અને ભરતી માટે રાજાના સૈનિકો આવ્યા. ખેડૂતનો પાટાપીંડીવાળો અલમસ્ત દીકરો સૈન્ય માટે પસંદ થઈ ગયો. પાડોશીઓ ખેડૂતને અભિનંદન આપવા લાગ્યાઃ ‘તું તો નસીબવાન છે!'

‘કદાચ હા, કદાચ ના.’ ખેડૂતનું રટણ ચાલુ રહ્યું.

એક પાડોશીને થોડી નવાઈ લાગી. એણે પૂછ્યું: ‘ભાઈ, અમે તારાં સુખ-દુઃખમાં ભાગીદાર થઈએ છીએ અને તું દર વખતે કદાચ હા, કદાચ ના... કહે છે, તો એનો શો મતલબ?'

ખેડૂતે કહ્યું: ‘જીવનમાં દરેક વસ્તુ બદલાઈ જાય છે. જે સારું છે એ ક્યારે ખરાબ થઈ જાય અને જે ખરાબ છે એ ક્યારે સારું થઈ જાય એ આપણે નક્કી નથી કરી શકતા, એ કામ તો સમયનું છે.’

***

૧૯૬૫માં વક્તનામની એક ફિલ્મ આવી હતી. યશ ચોપરાની આ ફિલ્મ મનોરંજન અને મસાલાથી ભરપૂર હતી. વળી, હિંદી સિનેમાના દર્શકોને પહેલી વાર મલ્ટિસ્ટારર ફિલ્મ જોવા મળી હતી. બાળપણમાં વિખૂટા પડી જવાની થીમનો આધાર લઈને યશજીએ આ ફિલ્મમાં જીવનનું એક ગહેરું સત્ય વ્યક્ત કર્યું હતુંઃ સમયની અનિશ્ચિતતા અને ક્ષણભંગુરતા.