લીડર જે આપણી અંદરનું બહેતર બહાર કાઢે, બદતર નહીં...

ચાહે પરિવાર હોય કે ઑફિસ, ચાહે સંગઠન હોય કે દેશ, માણસોએ વખતોવખત કામમાં આગેવાની લેવી પડતી હોય છે. લીડરશિપ એટલે તમારી સાથેના લોકોને એવાં કામ ઉત્સાહપૂર્વક કરવા માટે પ્રેરિત કરવા, જે કરવાની એમની ઈચ્છા ન હોય અથવા એમને ખચકાટ હોય.

- રાજ ગોસ્વામી

દ્ધિતીય વિશ્વયુદ્ધમાં યુરોપના એક મોરચા પર સૈનિકોની ટુકડી ભારે બરફવર્ષા વચ્ચે એક ખુલ્લી પહાડી પર ફસાઈ ગઈ હતી. હાડ થિજાવતી ઠંડીમાં પણ સૈનિકો બહાદુરીથી મોરચો સંભાળીને બેઠા હતા. ટુકડીની કમાન્ડ પોસ્ટ મોરચાથી માઈલો દૂર નીચે ખીણમાં હતી. એમની આસપાસ પણ ભારે બરફ પડી રહ્યો હતો.

કમાન્ડ પોસ્ટમાં તૈનાત ઑફિસર્સ પૈકીના એક જુનિયર ઑફિસરે ઠંડીમાં ધ્રૂજતાં ધ્રૂજતાં એના સિનિયરને પૂછ્યું: ‘આપણી પાસે તો હીટર છે, છતાં કેમ ઉપયોગ કરતા નથી?'

કમાન્ડિંગ ઑફિસરે કહ્યું: ‘આપણા સાથીદારો પહાડી ઉપર હાડ થિજાવતી બરફવર્ષા વચ્ચે દુશ્મનો પર નજર રાખીને બેઠા છે. આપણે પણ એ જ તકલીફ સહન કરવી જોઈએ, જે આપણા સાથીઓ ત્યાં સહન કરી રહ્યા છે. આપણને કોઈ વિશેષાધિકાર ન મળવો જોઈએ.’

પેલા જુનિયર ઑફિસરે એ રાતે એની ડાયરીમાં લખ્યું હતુંઃ લીડર એને કહેવાય, જે બીજા લોકો માટે ઉદાહરણરૂપ બને અને જે બીજા લોકોને પોતાની આગળ મૂકે.

***

શ્રેષ્ઠ લીડરની વ્યાખ્યા શું? જે સૌથી ઉપર હોય એ? આદેશ કરે એ? જેના અનુયાયીઓ હોય એ? આ બધાં ઉપરછલ્લાં લક્ષણો છે. શ્રેષ્ઠ લીડરની વ્યાખ્યા એ જ છે, જે એક હીરોની છે. હીરો એ છે, જે આપણે કોણ છીએ અને શું બની શકીએ છીએ એ વચ્ચેના અંતરનું ઉદાહરણ બને. આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો ત્યારે જ સારા હોય છે જ્યારે સારા બનવાનું અનુકૂળ હોય. હીરો ત્યારે પણ સારો જ હોય, જ્યારે સારા રહેવાનું પ્રતિકૂળ હોય. હીરોનું એ સાહસ આપણને શરમ આપે અને ચૅલેન્જ પણ આપે. આપણામાંથી આપણું બહેતર બહાર કાઢે એ શ્રેષ્ઠ લીડર છે.

સ્કૂલ-કૉલેજમાં તમારા અંગ્રેજીના ક્લાસમાં ઈંગ્લિશ લેખક ચાર્લ્સ ડિકન્સ ભણવામાં આવ્યો હશે. એની પિક્વિક પેપર્સ, ઓલિવર ટ્વિસ્ટ, ક્રિસમસ કેરોલ, ગ્રેટ એક્સ્પેક્ટેશન અને ડેવિડ કૉપરફીલ્ડ જેવી નવલકથા આજે પણ ઊંડા અભ્યાસનો વિષય છે.

૧૭૯૦ની ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ પર આધારિત ડિકન્સની એક નવલકથા અ ટેલ ઑફ ટુ સિટીઝ ૧૮૫૯માં આવી હતી. એની વાર્તા ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ પહેલાંના અને દરમિયાનના લંડન અને પેરિસની પૃષ્ઠભૂમિ પર હતી. નવલકથાની શરૂઆત શાનદાર પંક્તિઓથી થાય છેઃ