વાસ્કો-દ-ગામાઃ તજ, લવિંગ, મરી-મસાલાથી ભરપૂર સફરનામા

ત્રણ કારણોથી દરિયાઈ માર્ગ શોધી કાઢવો જરૂરી હતો. પ્રથમ તો મસાલા તેજાનાની જરૂર હતી. બીજું, બધા વેપાર પર આરબો સર થઈ ગયા હતા તેથી યુરોપિયન વેપારીઓ અને રાજાઓની કમાણીનો મોટો હિસ્સો અટકી ગયો હતો. ત્રીજું કારણ એ હતું કે યુરોપના ખ્રિસ્તીઓની ધારણા હતી કે ભારતના દરિયાકાંઠે ખ્રિસ્તી લોકોનો એક મોટો સમુદાય વસે છે

- વિનોદ પંડ્યા

ભારત સાથે આરબો, યહૂદીઓ, યુરોપિયનો અને ઈરાનીઓ હજારો વરસોથી સીધો યા આડકતરો વેપાર કરતા આવ્યા છે. બે હજાર વરસ પૂર્વે યહૂહીઓ કેરળ અને મહારાષ્ટ્રના કોંકણ પ્રદેશમાં આવીને સ્થાયી થયા હતા. અમુક આન્ધ્રના દરિયાકાંઠે જઈ વસ્યા હતા. કેરળ અને મહારાષ્ટ્રમાં આજે પણ છે. ઇસ્લામી જેહાદીઓથી બચીને ભાગી આવેલા ઈરાનીઓ અથવા પારસીઓ અગાઉ ભારત સાથે દરિયાઈ માર્ગે વેપાર કરતા હતા. આથી જેહાદીઓની ધોંસ વધી ગઈ ત્યારે ભારત કેવી રીતે આવવું તે તેઓ જાણતા હતા. આરબ મુસ્લિમો અને આરબ ખ્રિસ્તીઓ કર્ણાટક અને કેરળનાં દરિયાકાંઠાનાં શહેરો પર સ્થાયી થયા છે. જોકે કેટલાક ચાર-પાંચ સદીઓ અગાઉ જ આવ્યા છે. મેંગલોર નજીકનું ભટકલ શહેર તેનું ઉદાહરણ છે. જે મુસ્લિમ આરબો કેરળના દરિયાકાંઠે સ્થાયી થયા અને મિશ્ર પ્રજાને જન્મ આપ્યો છે તેઓ મોપલા તરીકે ઓળખાય છે. આફ્રિકાના સીદીઓ પણ કર્ણાટકના દરિયાકાંઠે વસ્યા છે અને હિન્દુ ધર્મ પાળે છે. કેટલાક ખ્રિસ્તી છે. જે યહૂદીઓ બે હજાર વરસ પૂર્વે આવી ગયા હતા તેઓ કાળક્રમે બ્રાહ્મણો બની ગયા અને આજે કોંકણસ્થ બ્રાહ્મણ તરીકે ઓળખાય છે.

આ બધા જગતભરમાંથી વેપાર-ધંધા માટે ભારતમાં આવ્યા હતા. આઝાદી સુધી મુંબઈ શહેર ખરા અર્થમાં કોસ્મોપોલિટન હતું. આમાંના અમુક લોકો બ્રિટિશરોએ મુંબઈ વસાવ્યું તે પછી મુંબઈમાં આવ્યા હતા અને તેમાં ખુદ બ્રિટિશરો વધુ હતા. છતાં યહૂદીઓ, આરબો, પારસીઓ વગેરે અંગ્રેજોના આગમન પૂર્વે હાજર દોઢ હજા૨ વરસથી ભારતમાં સ્થાયી થયા હતા. માત્ર અંગ્રેજોએ તેઓને વેપાર કરવા માટે મુંબઈ શહેર વિકસાવી આપ્યું.