-તો કચ્છ પાકિસ્તાનનો હિસ્સો હોત..

કચ્છ ભૌગોલિક રીતે ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્રથી દૂર હોવાથી તે રાજકારણના મુખ્ય પ્રવાહથી અળગું રહ્યું હતું. અહીંની પ્રજા બ્રિટિશરોના જુલ્મો વિશે અવગત ન હતી. ગાંધીજીની રાષ્ટ્રીય લડતોને બહુ ઓછો પ્રતિસાદ મળ્યો હતો, પરંતુ કચ્છમાં થતી લડતોની પ્રેરણા રાષ્ટ્રીય લડતો જ હતી

સુચિતા બોઘાણી કનર

૧૯૨૦માં કોંગ્રેસનું બંધારણ ફરી તૈયાર કરવા માટે ગાંધીજી, વલ્લભભાઈ પટેલ વગેરેની કમિટી બેઠી હતી ત્યારે તેમાં ભાષાવાર પ્રાંતરચનાને સ્વીકારાઈ હતી. કચ્છી ભાષા સિંધી ભાષા સાથે સંબંધિત છે તેવું માનીને કચ્છને સિંધ પ્રાંતના પેટામાં મૂકાયું હતું. જોકે આ અંગે કચ્છી નેતાઓને જાણ થતાં કોંગ્રેસના સભ્ય એવા કાંતિપ્રસાદભાઈ અંતાણીએ કોંગ્રેસ સાથે પત્રવ્યવહાર કરીને કચ્છનો સાચો સંબંધ ગુજરાત તથા મુંબઈ સાથે છે તેવું પુરવાર કરી આપ્યું હતું. જેના પરિણામે કચ્છને ગુજરાત પ્રાંતિક કોંગ્રેસ સમિતિમાં દાખલ કરાયું હતું. આમ કચ્છ પાકિસ્તાનમાં જતું બચી ગયું. આઝાદી પહેલાંના કચ્છી નેતાઓની અગમચેતી ન હોત તો આજે દેશના સૌથી મોટા અને સૌથી ઝડપથી વિકસી રહેલા જિલ્લાનું ગૌરવ લેતું કચ્છ પાકિસ્તાનનો ભાગ હોત.

દેશભરના લોકો આઝાદીની લડતના રંગે રંગાયા હતા ત્યારે કચ્છના લોકો પોતાની આગવી સમસ્યાઓથી પીડાતા હતા. દેશભરના લોકો ગાંધીજીની આગેવાની નીચે વિવિધ આંદોલનો કરી રહ્યા હતા. તે સમયે કચ્છના લોકો અંગ્રેજોથી વિશેષ પરિચિત ન હતા. કચ્છમાં મહારાવનું રાજ હતું. જેઓ અંગ્રેજ રેસિડેન્ટની સૂચના અનુસાર વહીવટદારોની મદદથી કારભાર ચલાવતા હતા. લોકોને સ્થાનિક વહીવટદારો અને અમલદારોના જુલ્મી શાસન સામે વાંધો હતો. આથી જ નેતાઓએ ગાંધીજીની પ્રેરણા અને સલાહથી અહીં જવાબદાર રાજ્યતંત્રની માગ સાથે લડત ચલાવી હતી. તે માટે ‘કચ્છી પ્રજાકીય પરિષદ'ની સ્થાપના કરાઈ હતી. ભારતને આઝાદી મળી પછી કચ્છ રાજ જ્યારે ભારતમાં ભળ્યું ત્યારે આ લડતની પૂર્ણાહુતિ કરીને પરિષદ વિખેરી નખાઈ હતી.