એક સ્વયંસિદ્ધાના જીવનસંઘર્ષનો ક્લોઝઅપ..

મુંબઈમાં સત્તાવીસ વર્ષ મધુબહેનનાં સાખપડોશી રહેલાં સાહિત્યકાર વર્ષા અડાલજા એ દિવસોમાં પાછાં જાય છે અને સ્મૃતિઓની કુંજગલીમાં લટાર મારીને લાવે છે કેટલીક મધુર સ્મૃતિ. આ સ્મૃતિ છે રોજબરોજનાં જીવનની, સંસારની અંગત ઘટમાળની, એક નારીનાં વિવિધ રૂપની, એનાં સંઘર્ષ અને સિદ્ધિની.

કૅમેરાના રોલમાં એક-બે ફોટા બાકી હોય તો હું બની જતી ફોટોગ્રાફર મધુબહેન માટે મોડેલ. ક્યારેક તો એમણે મને ઊંઘમાંથી ઉઠાડીને મારા ફોટા પાડ્યા છે!

એક સમયે દક્ષિણ મુંબઈમાં મેટ્રો અને લિબર્ટી થિયેટર લૅન્ડમાર્ક બિલ્ડિંગ ગણાતાં. બન્ને થિયેટરોની આસપાસ સોળ-સત્તર જેટલાં મકાન. દેશની આઝાદી પહેલાંનાં પાઘડીનાં, ભાડેથી મળતાં ઘર. એ સમયે ઓછાં ફ્લૅટ સિસ્ટમનાં મકાન હતાં.

અમે આ વિસ્તારના ગુલ બહાર બિલ્ડિંગમાં ૧૯૫૭-૫૮ની આસપાસ રહેવા આવ્યાં ત્યારે હું ઈન્ટર કે જુનિયર બી.એ.માં હોઈશ. નાટકમાં કામ બહુ કરવાનું મને ઘેલું લાગેલું. એક બપોરે હું રિહર્સલમાં જવાની તૈયારી કરી રહી હતી. મમ્મી ઘરે નહોતી.

પપ્પા (જાણીતા સર્જક ગુણવંતરાય આચાર્ય) લખતા હતા. અચાનક એ મને કહેઃ ‘વસુ, તું દાદર પર જા તો, મધુબહેન આવતાં હશે.’

આ મધુબહેન તે વળી કોણ અને અહીં શું કામ આવે છે એની મને ક્યાંથી ખબર હોય? 

મારી આંખમાં સવાલ વાંચી પપ્પાએ કહ્યું: ‘આપણી બાજુના ફ્લેટમાં રહેવાનાં છે.’

બહાર જઈને હું ઉપરના પગથિયે ઊભી રહી. મેં એમને દાદરા ચડતાં જોયાં. આ જ હશે મધુબહેન?

આજે આટલાં વર્ષે પણ મને એ દશ્ય સ્પષ્ટ દેખાય છે. સુરેખ મુખાકૃતિ, એકદમ ઊઘડતો વાન, કાળી સાડી અને બ્લાઉઝ, આંગળીએ સાત-આઠ વર્ષના બે દીકરા અને કાંખમાં નાની દીકરી. ગૌરવશાળી વ્યક્તિત્વની એ નારીની છબિ મનમાં હંમેશ માટે અંકિત થઈ ગઈ. હા, એ મધુબહેન જ હતાં!

અમે એકમેકને ઓળખતાં નહોતાં, ન એવી જરૂર હતી. હું સત્તર-અઢારની. સંસારની શીળી છાંયમાં ઊછરેલી, સંસારના દુઃખતાપનો ઓછાયો પણ નહીં. સામે હતી સંસારના અડાબીડ વનમાંથી રસ્તો કરતી, અટવાતી અને પગથિયાં ચડતી કાળાં વસ્ત્રોમાં એક એકલી યુવાન સ્ત્રી અને માતા એનાં નાનાં બાળકોને લઈ નવા ઘરમાં, કદાચ નવા જીવનમાં પ્રવેશવા દાદરા ચડી રહી હતી. એ વખતે મકાનમાં હજી લિફ્ટ નહોતી.

સ્ત્રીસહજ લાગણીથી મેં ઝડપથી દીકરીને તેડી લીધી. સાથે દાદરા ચડી અમે દરવાજા પાસે ઊભાં રહ્યાં અને મધુબહેને સ્વયં કર્યો ગૃહપ્રવેશ. એમની સાથે વર્ષો રહેલો ઓછું ભાળતો નોકર રામજી. ભાઈ-બહેનો કદાચ પછી આવ્યાં હશે કે કેમ, પણ એ દશ્ય મારા મનમાં કંડારાયેલું છે. યથાતથ.